Από τη νεολαία Μεταξά, στέλεχος της κομουνιστικής Αλβανίας - Ποιο ήταν το τέλος του
«Γιατί το λες Χότζα το χωριό σου και όχι Λιβαδειά;», ρώτησα μία μέρα έναν ηλικιωμένο. «Εμείς Χότζα το λέγαμε από παλιά, ο Παπανικολάου το βάπτισε Λιβαδειά» μου απάντησε. Ήταν η πρώτη φορά που άκουγα το όνομα του Δροβιανίτη Νικόλαου Παπανικολάου. Επαναλήφτηκε η ίδια ερώτηση μετά από λίγες μέρες στο χωριό Πλάκα (Μεμούσμπεῑ) και έλαβα ακριβώς την ίδια απάντηση.
Από τα τριάντα χωριά του κάμπου του Βούρκου, παρόλο που αποτελούνται με αμιγώς ελληνικό πληθυσμό, σχεδόν τα μισά, διατηρούν την ονομασία των αγάδων που τα είχαν ως τσιφλίκια την περίοδο της τουρκοκρατίας. Καραλίμπεῑ (Kara - Ali - Bei), Μαραφέντι (Omer-Efendi), Κασιμελάμπεῑ (Kasim Ali Bei), Χαντίραγα (Hadir Aga), Καραχάτζι, Τσαούσι, Βρυώνι, Χάλο είναι μερικά από αυτά.Ο Δροβιανίτης Νικόλαος Παπανικολάου, ήταν ο πρώτος που επιχείρησε (πριν από 70 χρόνια) να αλλάξει αυτά τα ονόματα. Θέλησα να μάθω περισσότερα για αυτόν, ρωτώντας αρκετούς που εκτιμούσα ότι μπορεί να γνώριζαν.
Ο πατέρας μου μόνο καλά λόγια είχε να πει: «Ήταν σπουδαίος άνθρωπος, στα τελευταία του ήταν ψάλτης και επίτροπος στον Άγιο Χαράλαμπο, στην πόλη των Αγίων Σαράντα». Στις επίμονες ερωτήσεις μου για κάποιες αρνητικές φήμες, φάνηκε να ενοχλήθηκε και μου το έκλεισε με το: «Δεν ξέρω τι να σου πω, το 1991 τον γνώρισα και τα λίγα χρόνια που έζησε μετά τη δικτατορία. Ήταν κλειστός άνθρωπος αλλά ευγενικός, δεν ανοίγονταν, φαινόταν σα να κουβαλούσε ακόμα το φόβο της δικτατορίας».
Απευθύνθηκα σε αρκετούς με την ερώτηση «ποια είναι η άποψη σου για τον Παπανικολάου»; Οι απαντήσεις φυσικά διέφεραν.
Ο Στ. Γκ. από τη Λιβαδειά, μόνο καλά λόγια είχε να πει, εκθειάζοντας την μόρφωση και τον πατριωτισμό του.
Ο Χρ. Σ. από την Πλάκα μου διηγήθηκε ένα αστείο περιστατικό για το παρατσούκλι «Ράτζη» που καθιέρωσε στον πατέρα του.
«Για την εποχή που ζούσαμε καλώς ήταν αλλά μην τον αγιοποιήσουμε κιόλας, πριν μπει ο ίδιος φυλακή, υπηρετούσε φανατικά αυτό το σύστημα», μου είπε ο Β. Κ. από το Αλύκο.
Υπήρχαν και πιο αρνητικά – επιθετικά σχόλια αλλά δεδομένου ότι ο ίδιος δεν μπορεί πλέον να υπερασπιστεί τον εαυτό του εκτιμώ πως δεν πρέπει να αναφερθούν.
Στην ερώτηση «γιατί τον έβαλαν φυλακή», οι εκδοχές ακόμη περισσότερες:
- Η αιτία ήταν ότι απέτυχε ο συνεταιρισμός που ηγούνταν (δεν έπιασε το πλάνο) αλλά άλλος ήτανε ο λόγος. Όπως συνέβαινε εκείνο τον καιρό, έπρεπε «μικροί» και «μεγάλοι» να νοιώθουνε το φόβο.
- Επειδή «ελληνοποίησε» τα ονόματα των χωριών.
- Έμαθαν ότι όταν σπούδαζε στην Αθήνα ήταν μέλος της Νεολαίας Μεταξά, αυτό τον «έκαψε».
Αναζητώντας πληροφορίες στο διαδίκτυο, το όνομα του εμφανίστηκε δύο φορές, σε αλβανικά δημοσιεύματα:
1. Σε έναν κατάλογο πολιτικών κρατουμένων όπου εμφανίζεται η απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου Τιράνων με ημ. 11/4/1969, στην οποία τον καταδίκαζε 15 χρόνια φυλακή για «Συκοφαντίες και προπαγάνδα κατά της εξουσίας» (Kallëzim të rremë dhe agjitacion e propagandë kundër pushtetit).
2. Εμφανίζεται σε μία λίστα πολιτικών κρατουμένων όπου οι ίδιοι ή οι απόγονοι τους δεν ενδιαφέρθηκαν να πάρουν την αποζημίωση που δίνει το αλβανικό κράτος για τους πολιτικούς κρατούμενους της δικτατορίας. Αξίζει να αναφερθεί πως η αποζημίωση αυτή είναι περίπου 10 δολάρια για κάθε μέρα κράτησης. Στην περίπτωση αυτή οι κληρονόμοι του δικαιούνται ένα ποσό που ξεπερνάει τα 50.000 δολάρια.
Βιογραφικά στοιχεία:
Ο Νικόλαος Παπανικολάου γεννήθηκε στις 4 Νοεμβρίου του 1919 στη Δρόβιανη του Δελβίνου. Τη δεκαετία του 30', τελείωσε το Λύκειο στην Εκκλησιαστική Σχολή Βελλάς Ιωαννίνων. Στη συνέχεια μετέβη στην Αθήνα για ανώτατες σπουδές στην Θεολογία και Φιλολογία. Ως φοιτητής εντάχθηκες στην Εθνική Οργάνωση Νέων (ΕΟΝ) που ήταν γνωστή ως «Νεολαία Μεταξά». Επρόκειτο για μία πατριωτική – εθνικιστική οργάνωση με πολύ μεγάλη απήχηση που έδρασε από το 1936 μέχρι το 1941 και διαλύθηκε με την γερμανική εισβολή. Στη διάρκεια της κατοχής, εντάχθηκε στο αριστερό αντιστασιακό κίνημα. Μετά την αποχώρηση των Γερμανών (1944), επέστρεψε στη γενέτειρα του με το όραμα της δημιουργία ενός νέου κόσμου που πρέσβευε ο κομουνισμός.
Τα όνειρα που έγιναν εφιάλτες
Πολλοί αριστεροί βορειοηπειρώτες που σπούδασαν στην Ελλάδα, όπως ο Παπανικολάου, επέστρεψαν με ενθουσιασμό, πιστεύοντας σε έναν ιδανικό κόσμο για τους έλληνες στην Αλβανία αλλά και για το σύνολο της κοινωνίας. Στην αρχή, ανέλαβαν σημαντικές θέσεις στη νέα εξουσία. Τα όνειρα όμως άρχισαν να γίνονται εφιάλτες. Σε λιγότερο από δύο χρόνια, τέσσερεις από τους συντρόφους τους καταδικάστηκαν σε θάνατο και δεκάδες άλλοι φυλακίστηκαν από το ίδιο το καθεστώς που υπηρετούσαν με ζήλο. Φαίνεται πως η έντονη προσωπικότητα και οι διοικητικές ικανότητες του Παπανικολάου τον κρατούσαν εκτός φυλακής αλλά μάλλον και ίδιος γνώριζε πως θα ερχόταν και η σειρά του.
Αλλαγή ονομασιών χωριών
Το 1969 (χρονιά που φυλακίστηκε ο Παπανικολάου) και το 1975, το Προεδρείο της Λαικής Βουλής της Αλβανίας αλλάζει ξανά τα ονόματα αρκετών χωριών του Βούρκου, «βαπτίζοντας» τα αλβανοσοσιαλιστικά. Συγκεκριμένα στις αποφάσεις Αρ. 201 (1/7/1969) και Αρ. 225 (23/9/1975) έχουμε τις ακόλουθες αλλαγές:
Βρωμερό – Bregas
Καλύβια (Πασά) – Kodra
Κασιμελάμπεῑ - Neohor
Μεμούσμπεῑ - Jeta e Re
Μαυρόπουλο – Boronia
Φανάρι – Dritas
Σιγιάννη – Blerimas
Υμεραφέντι – Fitore
Επίλογος
Λεωνίδας Παππάς
Αλλαγή ονομασιών χωριών
Τα πρώτα χρόνια του κομουνισμού, ο Παπανικολάου διοικούσε τον Αγροτικό Συνεταιρισμό αρκετών χωριών με έδρα την Πλάκα. Μεταξύ των πρωτοβουλιών του, ήταν να αλλάξει και τα ονόματα των χωριών που ταυτίζονταν με αυτά των αγάδων τους επί τουρκοκρατίας. Σκέφτηκε ίσως πως κινείται στη σωστή κατεύθυνση αφού το σύνθημα τους κόμματος ήταν «η γη ανήκει στο λαό και όχι στους αγάδες». Αυτό όμως που δεν σκέφτηκε ή καλύτερα δεν υπολόγισε, ήταν πως η ελληνοποίηση των ονομάτων θα του κόστιζε.
Τα ονόματα των χωριών που άλλαξε ο Παπανικολάου:
Μεμούσμπεῑ – Πλάκα
Χαντίραγα – Λευτέρης Τάλιος
Καραλίμπεῑ - Φανάρι
Χότζα – Λιβαδειά
Τα ονόματα των χωριών που άλλαξε ο Παπανικολάου:
Μεμούσμπεῑ – Πλάκα
Χαντίραγα – Λευτέρης Τάλιος
Καραλίμπεῑ - Φανάρι
Χότζα – Λιβαδειά
Το 1969 (χρονιά που φυλακίστηκε ο Παπανικολάου) και το 1975, το Προεδρείο της Λαικής Βουλής της Αλβανίας αλλάζει ξανά τα ονόματα αρκετών χωριών του Βούρκου, «βαπτίζοντας» τα αλβανοσοσιαλιστικά. Συγκεκριμένα στις αποφάσεις Αρ. 201 (1/7/1969) και Αρ. 225 (23/9/1975) έχουμε τις ακόλουθες αλλαγές:
Βρωμερό – Bregas
Καλύβια (Πασά) – Kodra
Κασιμελάμπεῑ - Neohor
Μεμούσμπεῑ - Jeta e Re
Μαυρόπουλο – Boronia
Φανάρι – Dritas
Σιγιάννη – Blerimas
Υμεραφέντι – Fitore
Επίλογος
Η ενασχόληση με τα χρόνια της δικτατορίας (1944-1990) είναι συνήθως επώδυνη, όχι τόσο για τις πληγές που ξύνονται αλλά γιατί δεν μπορούμε να ξέρουμε όλη την αλήθεια. Ήταν το ίδιο το καθεστώς που καλλιεργούσε τη σύγχυση. Με σατανικό τρόπο οι θύτες μετατρέπονταν σε θύματα και αντίστροφα. Ο Πύλιος (Σπύρος) Κώτσης από το Αλύκο, σύμφωνα με μαρτυρία του γαμπρού του Στ. Ντ., πέθανε στη φυλακή μετά τη δεύτερη καταδίκη του, με «τεκμήριο» μία γραπτή μαρτυρία την οποία υπέγραφε ο Παπανικολάου. Δεν μπορούμε να ξέρουμε αν αυτή η υπογραφή είναι πλαστή ή κάτω από ποιες συνθήκες μπήκε. Μπορεί ακόμα να μην υπάρχει αυτή η υπογραφή και απλώς να διέδωσαν τη φήμη. Την αλήθεια μόνο ο θεός την ξέρει. Η καταδίκη του Σπ. Κώτση θα γινόταν έτσι κι' αλλιώς. Πιθανότατα ανάγκασαν τον Παπανικολάου να υπογράψει μία ψευδομαρτυρία, όχι γιατί δεν είχαν άλλο τρόπο αλλά έτσι τιμωρούσαν για δεύτερη φορά και τον ίδιο.
Μπορεί κάποιοι να θεωρήσουν ότι προσβάλλεται η μνήμη του με το προαναφερθέν περιστατικό. Δεν υπάρχει τέτοια πρόθεση, αντιθέτως, ο Παπανικολάου είναι μια προσωπικότητα που χρήζει ιδιαίτερης αναφοράς και αντιμετώπισης γιατί άφησε ένα σημαντικό αποτύπωμα στην ιστορία του τόπου μας, κάτι που ελάχιστοι γνωρίζουν.
Το παρελθόν δεν μπορούμε να το διαγράψουμε ή να το κουκουλώνουμε, όσο επώδυνο κ' αν είναι. Η αληθινή και ειλικρινής προσέγγιση του, όχι μόνο δεν δημιουργεί νέες πληγές αλλά συντελεί στις αναγκαίες υπερβάσεις του παρόντος και του μέλλοντος.
Λεωνίδας Παππάς
