Οι Ηπειρώτες, κατά την μακραίωνη ιστορική τους πορεία, έχουν να επιδείξουν πολυάριθμους αγώνες και αφάνταστες θυσίες, για την απόκτηση της ελευθερίας τους και την περιφρούρηση της εθνικής τους κληρονομιάς. Από τους Ηπειρώτες οι κάτοικοι του βόρειου τμήματος συνέχισαν τους αγώνες και μετά τους νικηφόρους Βαλκανικούς πολέμους, αφού καταδικάστηκαν από τους Δυνατούς της Ευρώπης να υπαχθούν σε δυνάστη απεχθέστερο των Τούρκων. Η Ενιαία Ήπειρος διχοτομήθηκε σε Νότιο και Βόρειο Ήπειρο, όροι πλασματικοί και ανιστόρητοι, δημιούργημα της μισελληνικής διπλωματίας των έξι Μεγάλων Δυνάμεων και κυρίως, της Ιταλίας και Αυστρο-Ουγγαρίας, οι οποίες, για δικά τους συμφέροντα, επιχείρησαν να στραγγαλίσουν τα εθνικά μας δίκαια σε περιοχές που, εθνολογικά, θρησκευτικά, ιστορικά και νομικά ανήκουν στην Ελλάδα. Ο ανήκουστος και πρωτότυπος αυτός διαχωρισμός έγινε όταν οι Μεγάλες Δυνάμεις υπέγραψαν και έθεσαν σε εφαρμογή το επαίσχυντο «Πρωτόκολλο της Φλωρεντίας» (17 Δεκεμβρίου 1913), το οποίο αποτελεί και την αρχή των δεινών του Ηπειρωτικού αυτού τμήματος.
Η Πρεσβευτική Διάσκεψη του Λονδίνου (7 Δεκ. 1912) με απόφασή της αναγνώρισε την Αυτονομία της Αλβανίας και υπογράφεται στο Λονδίνο (13 Μαΐου 1913) «πρωτόκολλο Ανεξαρτησίας και Οργανισμού της Αλβανίας». Αναθέτει δε σε Διεθνή Οροθετική Επιτροπή τη χάραξη των συνόρων μεταξύ Ελλάδας και Αλβανίας.
Παρότι η Βόρειος Ήπειρος απελευθερώθηκε από τον ελληνικό στρατό πριν από την απελευθέρωση των Ιωαννίνων, δυστυχώς, από τους Ευρωπαίους «δικαστές» παραδόθηκε στους Αλβανούς, με συνέπεια να ξαναρχίσει τη ζωή του τρόμου.
Περιοχές που έδωσαν στην Ελλάδα τους μεγαλύτερους Εθνικούς Ευεργέτες, που βοήθησαν με αίμα, με χρήμα στην ανόρθωση του Ελληνικού Κράτους, αναγκάζονται να αποκοπούν από τον εθνικό κορμό, τη φυσική τους κοίτη, και να υπαχθούν σε κράτος με άγριον και απολίτιστο λαό.
Μπροστά στο διεθνές έγκλημα που διαπράχθηκε, και μετά από την εγκατάλειψη της επίσημης Ελλάδας, ξέσπασε η αγανάκτηση των Ηπειρωτών. Δοκιμάστηκε άμεσα το αίσθημα της εθνικής τους συνείδησης και έκριναν ότι ήταν αποκλειστικό δικό τους δικαίωμα να αποφασίσουν για την τύχη τους.
Οι Έλληνες της Βορείου Ηπείρου δεν ήταν δυνατό να δεχτούν μια τέτοια άδικη μεταχείριση υπέρ της Αλβανίας, για την οποία ο ίδιος ο υπουργός των Εξωτερικών της Ιταλίας Σαν Τζουλιάνο, είχε γράψει ότι οι Αλβανοί ήταν «ορδή και στίφος, άγριο και αρπακτικό».
Οι Βορειοηπειρωτικοί πληθυσμοί των περιοχών Αργυροκάστρου, Δελβίνου, Αγίων Σαράντα, Πρεμετής, Χιμάρας, Ερσέκας και Κοριτσάς, αποφασίζουν ένοπλη αντίσταση και αναθέτουν την αρχηγία του Αγώνα στον εξέχοντα Ηπειρώτη Γεώργιο Χρηστάκη Ζωγράφο, από το Κεστοράτι Αργυροκάστρου, προσωπικότητα διεθνούς κύρους, ο οποίος παραιτείται από τη θέση του Γενικού Διοικητή Ηπείρου και τίθεται στην υπηρεσία της πατρίδας της καταγωγής του.
Ο Γεώργιος Ζωγράφος φτάνει στο Αργυρόκαστρο και στις 15 Φεβρουαρίου 1914 σχηματίζει την προσωρινή Κυβέρνηση της «Αυτονόμου Ηπείρου». Στις 17 Φεβρουαρίου 1914, στο Δρίνο ποταμό κάτω από το Αργυρόκαστρο υψώνεται η Σημαία της Αυτονομίας με το δικέφαλο αετό στη μέση και τα αρχικά γράμματα «Α.Η.» Αυτόνομη Ήπειρος.
Η προσωρινή Κυβέρνηση, με Πρόεδρο τον Γεώργιο Χρηστάκη Ζωγράφο και μέλη τους Μητροπολίτες, Δρυϊνουπόλεως Βασίλειο, Κοριτσάς Γερμανό και Βελλάς και Κονίτσης Σπυρίδωνα, κηρύσσει την Ανεξαρτησία της Βορείου Ηπείρου και καλεί τους πολίτες σε νέες θυσίες για την προάσπιση, την ακεραιότητα και την ελευθερία της βορειοηπειρωτικής γης. Στην πρόσκληση της Προσωρινής Κυβέρνησης οι «Ιερολοχίτες» είναι αποφασισμένοι να δώσουν το αίμα τους, παρά να δεχτούν την υπαγωγή τους στην Αλβανία. Τους Ιερολοχίτες τους πλαισιώνουν εθελοντές από το Άγιο Όρος, την Κρήτη, την Κύπρο και από Ηπειρώτες του Εξωτερικού. Το κίνημα παίρνει πανελλήνιες διαστάσεις. Οι Έλληνες συγκλονίστηκαν από εθνικό παλμό και από όλη την επικράτεια σπεύδουν να συντρέξουν τους αγωνιζόμενους συμπατριώτες τους.
Ο υπέρτατος Αγώνας αρχίζει. Στο Αργυρόκαστρο, στη Χιμάρα, στο Δέλβινο, στην Πρεμετή, στην Κοριτσά, μετά από σφοδρές φονικές μάχες, ο Αυτονομιακός στρατός απωθεί τους Αλβανούς. Σ' αυτές τις κρίσιμες ώρες τα γυναικόπαιδα αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τις πατρογονικές τους εστίες και κοπαδιαστά φτάνουν στα Γιάννινα. Βιβλικές στιγμές, που θυμίζουν τα γεγονότα της Πρωτοχρονιάς του 1991, όταν και πάλι οι Βορειοηπειρώτες κόβουν τα ηλεκτροφόρα συρματοπλέγματα και πηδούν χιονισμένα βουνά και άγριες χαράδρες για να αναπνεύσουν αέρα ελευθερίας.
Και όταν οι ξεριζωμένοι και εξαθλιωμένοι πρόσφυγες φτάνουν στα σύνορα, αντιμετωπίζουν άλλου είδους δυσκολίες και εξευτελισμούς που καταρρακώνουν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Πολύ παραστατικά ο Γιάννης Νικολαΐδης στο βιβλίο του «Τα Γιάννινα του Μεσοπολέμου», τ. Α΄, Σ. 166, διεκτραγωδεί με τα πιο μελανά χρώματα το δράμα των προσφύγων:
«…Κι όταν το κοπάδι των προσφύγων – γράφει – κατεβαίνει προς την ελεύθερη Ήπειρο να βρει σωτηρία, με τα μάτια πελώρια ανοιγμένα από το φόβο, τους ήταν αδύνατο να χωρέσουν την τραγωδία που πέρασαν, έβγαιναν οι ύαινες στα κρυφά να σκυλεύσουν τους ζωντανούς νεκρούς, να τους αρπάξουν ό,τι τους απόμεινε. Κάποιοι άθλιοι καραγωγείς και αμαξιλάται ζητούσαν για να μεταφέρουν τους πρόσφυγες από τους Γεωργουτσάτες και την Κακαβιά ως τα Γιάννινα, ολόκληρη περιουσία, 10-12 χρυσά ναπολεόντεια, που να τα βρουν οι δυστυχισμένοι απ' αυτούς, πέρα από τη ράχη τους, δεν είχαν τίποτε άλλο περισώσει…».
Δυστυχώς, οι εποχές αντιγράφονται. Τότε κυκλοφορούσαν κάρα και άμαξες. Στους νέους πρόσφυγες του 1990-91 για την μεταφορά τους υπήρχαν τελειότερα και ταχύτερα μέσα: Αυτοκίνητα κάθε τύπου, Ι.Χ. ταξί, λεωφορεία, φορτηγά, ημιφορτηγά, αγροτικά, όλα για την εξυπηρέτηση της ιδιοτέλειας και της λεηλασίας των ψυχών.
Στα πεδία των επιχειρήσεων σε όλον τον Βορειοηπειρωτικό χώρο ο αγώνας συνεχίζεται με αμείωτη ένταση. Οι μάχες κορυφώνονται και η αβεβαιότητα για την έκβαση του αγώνα, σε λίγους μήνες, μετατρέπεται σε θρίαμβο. Οι Αλβανοί πανικόβλητοι υποχωρούν και οι βορειοηπειρωτικές περιοχές ελευθερώνονται.
Ύστερα από οκτάμηνο αγώνα (Φεβρουάριος – Οκτώβριος 1914) οι επιχειρήσεις, και στον διπλωματικό τομέα, ολοκληρώνονται και η Βόρειος Ήπειρος ανήκει στους Ηπειρώτες. Οι Μεγάλες Δυνάμεις, συμφώνησαν και υιοθέτησαν τη χάραξη της μεθοριακής γραμμής, που προτάθηκε από την Ιταλία, βλέπουν το σαθρό οικοδόμημά τους να καταρρέει και επιζητούν λύση. Οι θριαμβευτικές νίκες των Ηπειρωτών κατέληξαν στην υπογραφή του «Πρωτοκόλλου της Κέρκυρας» (5/17 Μαΐου 1914), με το οποίο αναγνωριζόταν η ανεξαρτησία της Βορείου Ηπείρου και εξασφαλιζόταν ευρεία Αυτονομία στη Βόρειο Ήπειρο.
Με τις συμφωνίες που προβλέπονταν από το Πρωτόκολλο αναγνωριζόταν ο ελληνικός χαρακτήρας της Βορείου Ηπείρου και το δικαίωμα να αυτοδιοικείται. Αυτονομία με ειδική διοικητική οργάνωση, με δικούς της αντιπροσώπους στην Αλβανική Βουλή, με επίσημη γλώσσα την ελληνική και με δικαίωμα να διατηρεί δική της στρατιωτική δύναμη και δική της χωροφυλακή.
Δυστυχώς όμως, τα γεγονότα που ακολούθησαν δεν δικαίωσαν τις ελπίδες και τους πόθους των Βορειοηπειρωτών. Παρέμειναν υπό αλβανική κατοχή και η μοίρα τους επεφύλασσε να ζήσουν κάτω από τη στυγνή και απάνθρωπη δικτατορία του Εμβέρ Χότζα και να υποστούν ανήκουστες διώξεις και πρωτοφανείς κατατρεγμούς.
Πέρασαν εκατόν έντεκα (111) χρόνια από την κήρυξη του Αυτονομιακού Αγώνα της Βορείου Ηπείρου, τον Φεβρουάριο του 1914.
Μνήμες παλιές και πρόσφατες αναδεύονται μέσα μου και με παρακινούν να πω με θάρρος ότι, δυστυχώς, σχετικά με το βορειοηπειρωτικό ζήτημα, βρισκόμαστε ακόμα στην αρχή…
Νίκος Υφαντής / proinoslogos.gr
