Του Αντώνη Μπέζα (*)
Κατά την πρόσφατη συνάντηση Γεραπετρίτη–Σπιροπάλι στην Αθήνα, η Αλβανίδα Υπουργός Εξωτερικών δήλωσε ότι, «ως εταίροι του ΝΑΤΟ», η Αλβανία στηρίζει «τη νομική άρση κάθε παρωχημένης αναφοράς από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο», που δεν αντανακλά τις σημερινές σχέσεις των δύο χωρών «ως συμμάχων και φίλων». Η διατύπωση είναι εύηχη και, σε επίπεδο γενικής αρχής, δύσκολα μπορεί να προκαλέσει αντίρρηση: σε ένα ευρωπαϊκό και ευρωατλαντικό περιβάλλον συνεργασίας, η διατήρηση πολεμικών νομικών καταλοίπων δεν συνάδει με τη σύγχρονη πραγματικότητα.
Ωστόσο, ακριβώς επειδή η αναφορά αφορά «νομική άρση», το ζήτημα δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί επικοινωνιακά ή αποσπασματικά. Απαιτεί ακρίβεια, θεσμική αμοιβαιότητα και σαφή οριοθέτηση των εννόμων συνεπειών. Δεν πρόκειται για μια απλή ιστορική εκκαθάριση, αλλά για μια πράξη με συγκεκριμένο νομικό και πολιτικό αποτύπωμα.
Πρώτον, πρέπει να αποτυπωθεί καθαρά η υφιστάμενη κατάσταση από ελληνικής πλευράς. Με την απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου της 28ης Αυγούστου 1987, η Ελλάδα προχώρησε στην άρση της εμπολέμου καταστάσεως με την Αλβανία, παύοντας να τη θεωρεί εχθρικό κράτος. Η απόφαση αυτή είχε πλήρες πολιτικό και διοικητικό αποτέλεσμα, ανεξαρτήτως της μορφής που έλαβε. Το 1996, δε, οι δύο χώρες υπέγραψαν Σύμφωνο Φιλίας, το οποίο κυρώθηκε από την ελληνική Βουλή το 1998. Με τον τρόπο αυτό, η Ελλάδα ολοκλήρωσε ουσιαστικά και θεσμικά τη μετάβαση σε ένα καθεστώς ειρηνικών και φιλικών σχέσεων.
Η συχνή παρουσίαση της Ελλάδας ως χώρας που «δεν έχει άρει το εμπόλεμο» παραγνωρίζει αυτή τη νομική πραγματικότητα. Η συζήτηση περί κοινοβουλευτικής κύρωσης της απόφασης του 1987 αφορά τυπική πληρότητα, όχι ουσιαστική εκκρεμότητα, και σε καμία περίπτωση δεν αναιρεί το γεγονός ότι το ελληνικό κράτος εδώ και δεκαετίες δεν αναγνωρίζει την ύπαρξη εμπόλεμης σχέσης.
Δεύτερον —και αυτό δεν αναφέρεται από την αλβανική πλευρά— υπάρχει και η άλλη όψη του ζητήματος: το λεγόμενο «αλβανικό εμπόλεμο». Το 1939, η αλβανική Βουλή, υπό το καθεστώς του βασιλέα Ζώγου, υιοθέτησε απόφαση με την οποία οποιαδήποτε χώρα βρισκόταν σε πόλεμο με την Ιταλία, επομένως και η Ελλάδα, θεωρούνταν αυτομάτως εχθρική προς την Αλβανία. Η απόφαση αυτή είχε συγκεκριμένες νομικές και στρατιωτικές συνέπειες και δεν καταργήθηκε ρητά, με μεταγενέστερη νομοθετική πράξη, ιδίως μετά τις πολιτειακές αλλαγές του 1992 στην Αλβανία.
Εφόσον, λοιπόν, γίνεται λόγος για «νομική άρση παρωχημένων αναφορών», η λογική της καλής πίστης επιβάλλει συμμετρική προσέγγιση. Δεν μπορεί να ζητείται από τη μία πλευρά η τυπική ολοκλήρωση μιας διαδικασίας, όταν η άλλη δεν έχει προβεί σε αντίστοιχη ρητή κατάργηση δικών της ιστορικών πράξεων που συνδέονται με την ίδια περίοδο.
Τρίτον, η συζήτηση αυτή δεν μπορεί να αποκοπεί από το ευρύτερο πλαίσιο του κράτους δικαίου και των μειονοτικών δικαιωμάτων. Στις ίδιες δηλώσεις, η Αλβανίδα ΥΠΕΞ αναφέρθηκε σε μεταρρυθμίσεις στον ιδιοκτησιακό τομέα «χωρίς εθνικές διακρίσεις», ενώ από ελληνικής πλευράς υπογραμμίστηκε ότι τα δικαιώματα της γηγενούς Ελληνικής Εθνικής Μειονότητας συνιστούν κεντρικό ζήτημα και ότι η ενίσχυση της συνεργασίας των κτηματολογίων αποσκοπεί στη σαφή και ασφαλή χορήγηση τίτλων ιδιοκτησίας στις αλβανικές περιοχέςενδιαφέροντος της ελληνικής μειονότητας.
Εδώ εντοπίζεται και η ουσιαστική διάσταση του θέματος: η άρση ιστορικών νομικών καταλοίπων αποκτά πραγματικό νόημα μόνο όταν συνοδεύεται από πλήρη ασφάλεια δικαίου στο παρόν. Τίτλοι ιδιοκτησίας, προβλεψιμότητα διοικητικών πράξεων, ισότητα ενώπιον της διοίκησης και αποτελεσματική δικαστική προστασία της ελληνικής μειονότητας, πρέπει να αποτελούν όχι απλώς πολιτικές δεσμεύσεις, αλλά συγκεκριμένες νομικές υποχρεώσεις στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής ενταξιακής πορείας της γειτονικής χώρας.
Τέταρτον, πρέπει να αποσαφηνιστεί ρητά κάτι που συχνά συγχέεται, εσκεμμένα ή μη: η άρση του εμπολέμου δεν συνδέεται με τις διεκδικήσεις περιουσιών των Τσάμηδων στην Ελλάδα. Οι Τσάμηδες, κατά τον κρίσιμο ιστορικό χρόνο, είχαν ελληνική υπηκοότητα. Το νομικό καθεστώς που απορρέει από τον Α.Ν. 2636/1940 αφορά περιουσίες Αλβανών υπηκόων, οι οποίες χαρακτηρίστηκαν «εχθρικές» και τέθηκαν σε μεσεγγύηση ως συνέπεια της εμπόλεμης κατάστασης μεταξύ Ελλάδας- Αλβανίας. Πρόκειται για περιορισμένο αριθμό περιπτώσεων, με ειδικό νομικό καθεστώς, και όχι για συλλογικές ή εθνοτικές αξιώσεις.
Η σύνδεση της άρσης του εμπολέμου με «τσάμικες» διεκδικήσεις δεν έχει νομικό έρεισμα, γίνεται μόνο για λόγους «εσωτερικής- αλβανικής κατανάλωσης» και λειτουργεί υπονομευτικά για τη σοβαρότητα της συζήτησης.
Συμπερασματικά, η Ελλάδα δεν έχει λόγο να φοβάται τη συζήτηση για την άρση του εμπολέμου. Έχει, όμως, κάθε λόγο να την τοποθετεί σε ορθό νομικό και θεσμικό πλαίσιο. Η άρση μπορεί να αποτελέσει θετικό βήμα, εφόσον στηριχθεί στην αμοιβαιότητα, στον σεβασμό του κράτους δικαίου και στη σαφή αποσύνδεση από πολιτικές εργαλειοποιήσεις. Μόνον τότε θα πρόκειται όχι για μια συμβολική παραχώρηση, αλλά για φυσική κατάληξη μιας ώριμης και ισόρροπης σχέσης καλής γειτονίας.
(*) Ο Αντώνης Μπέζας είναι πρώην υπουργός και βουλευτής Θεσπρωτίας
