Η Δρυϊνούπολη κατά τα έτη 1400 – 1870

Εκεί που όλα πήγαιναν προς το καλύτερο και γενικά η περιοχή μας άκμαζε, η Βυζαντινή Αυτοκρατορία δέχεται εισβολή από μια φυλή βαρβάρων. Οι Αγαρηνοί (Τούρκοι) ήταν πλέον η επερχόμενη Αυτοκρατορία .Το 1453 η Βασιλεύουσα [1]πέφτει στα χέρια τους και τότε ξεκίνησαν 400 χρόνια σκλαβιάς και πίκρας για όλο το Έθνος.Ωστόσο η Δρόπολη πολύ πιο πριν έζησε τον πρόδρομο του μετέπειτα τουρκικού μαρτυρίου. Η Ήπειρος από τον 14ο αιώνα ήταν στόχος των Αλβανών[2] (εξισλαμισμένων και μη). Προσπάθησαν με κάθε τρόπο να πολεμήσουν και να αφανίσουν το Ελληνικό στοιχείο στην περιοχή και να εγκατασταθούν στα εδάφη της Δροπόλεως.Το 1399 σύμφωνα με το «Χρονικό των Ιωαννίνων» έγινε μεγάλος αγώνας μεταξύ των Δροπολιτών και της Αλβανικής δυναστείας των Ζενεβήσηδων[3]. Μέτα από μια μάχη τον Απρίλιο του 1399 με συμμάχους μας τους Ζαγορίτες και τους Μαλακασαίους από τα Ιωάννινα, κέρδισαν οι Ζενεβήσηδες και το Αργυρόκαστρο το διοικεί πλέον ο Γκιόν Ζενεβίσης. Ήταν πλέον η αρχή όλων των δεινών. Δώδεκα χρόνια πριν την πτώση των Ιωαννίνων είχε καταληφθεί το βορειότερο τμήμα της Ηπείρου, στο οποίο βρίσκεται και η Δρόπολη.

Ο Ζενεβίσης τότε από το φόβο που είχε για τους Τούρκους, συμμαχεί με τα Ιωάννινα. Το 1418 το Αργυρόκαστρο παραδίδεται στους Τούρκους μετά από προδοσία του γιου του Γκιόν. Το Χρονικό της Δρυϊνουπόλεως αναφέρει: «Και οι Αγαρηνοί εστέκοντο με μεγάλην υπομονή, έως ότου επάρθη και η δυστυχής βασιλεία των πόλεων. Και ευθύς τότε έγιναν ως λύκοι άγριοι κατά των χριστιανών, χάλασαν εκκλησίας και Μοναστήρια, χάλασαν την Φοινικόπολιν, την Κόνιτσαν, έβγαλαν τους Χριστιανούς έξω από το Αργυρόκαστρον, έκτισαν σπίτια, έκοψαν[4] πολλούς πρώτους Χριστιανούς , και έγινε θρήνος και κλαυθμός απαρηγόρητος. Και εις τους 1456 χρόνους έστειλεν ο Βασιλεύς[5] προσταγήν εις τα μέρη ταύτα και ειρήνευσαν οι Χριστιανοί»

Οι Τούρκοι ιδρύουν το Σαντζάκι του Αργυροκάστρου και διοικούν και όλη την γύρω περιοχή με κάθε αγριότητα. Από τις αλλεπάλληλες επιδρομές τους, αλλά κυρίως των τουρκαλβανών[6]ληστών, οι Δροπολίτες αποφάσισαν να ζητήσουν βοήθεια από τον άρχοντα της Κεφαλληνίας Κάρολο Τόκκο, οποίος λίγο αργότερα για σύντομο χρονικό διάστημα απάλλαξε την περιοχή από αυτούς .Μετά από λίγο καιρό επέστρεψαν ξανά και κατέστρεψαν πολλά χωριά με αποτέλεσμα ένας μεγάλος αριθμός από τον πληθυσμό της Δρόπολης να φύγει και να εγκατασταθεί σε άλλες περιοχές του Βυζαντίου.

Από το 1431 ξεκινάει ένας μεγάλος ξεσηκωμός των Τούρκων, των γενίτσαρων και των τουρκαλβανών ενάντιας του ντόπιου πληθυσμού. Οι δυσβάστακτοι φόροι, οι απειλές, οι φόνοι και κάθε άλλο είδος απάνθρωπης ενέργειας χρησιμοποιήθηκαν για να αφανίσουν τον κόσμο. Τα δίπτυχα της Μονής Δρυάνου αναφέρουν με λεπτομέρεια τα χώρια που υπήρχαν στην περιοχή και εξαφανίστηκαν. Επίσης κατά την απογραφή[7] του 1431 που έκαναν οι Τούρκοι στην περιοχή εμφανίζονται πολλά χωριά τα οποία στις μέρες μας δεν τα ξέρουμε ούτε καν από την παράδοση, αφού ο εξαφανισμός τους ήταν αιφνίδιος. Σε αυτά συμπεριλαμβάνονται και χωριά τα οποία σήμερα υπάγονται στο σημερινό Δελβινάκι του Νομού Ιωαννίνων. Στην απογραφή του 1431 αναφέρονται τα εξής: οι Μπούρνοι, οι Σιαράταις, η Νόντια, ο Άγιος Μαρτίνος, η Κλαζέζνη ή Κλαδάζανη, το Εφταλάρι, οι Στόγιαννοι, η Μπόλσανη, η Κολοριτσή και η Κουνουπίτσα. Η τοποθεσία τους ήταν: Οι Σιαράταις ΒΔ της Γράψης και σε μικρή απόσταση από τους Γεωργουτσάταις, οι Στόγιαννοι[8] που σώζεται μέχρι το 1840 βρίσκονταν μεταξύ της σημερινής Σούχας και του Λαμπόβου. Η Κλαζέζνη τοποθετείται μεταξύ της Χρυσόδουλης και του Αργυροχωρίου (κοντά στα σημερινά ελληνοαλβανικά σύνορα), η Κουνουπίτσα μεταξύ της Κολοριτσής και της Σούχας .Ενώ η Κολοριτσή η οποία υπήρχε μέχρι το 1890 βρίσκονταν σε λόφο στο κάτω μέρος του χωριού Λαζαράτι.

Επίσης στα Δίπτυχα της Μονής Δρυάνου αναγράφονται χωριά τα οποία υπήρχαν μέχρι τον 17αιώνα.Αυτά είναι: Το Σιουγκράτι, το Στύλλιω, οι Λοιτοβάταις, το Πυροκόκκινον, η Δάφνη, η Φασκάτη, η Χωσόλιανη, η Μαρίτσανη, η Τεβερίστα, η Ιτιά, και οι Λουσκαναίοι. Τα ερείπια των Λοιτοβατών σώζονται μέχρι σήμερα μεταξύ Γορίτσας και Τεριαχατών, στη θέση λεγόμενη ο «Λάκκος του Κώτσιου». Το Πυροκόκκινον ήταν κοντά στους Γεωργουτσάταις και συνόρευε με τους Σιαράταις. Το Στύλλιω και το Σιουγκράτι δεν έχουν εξακριβωθεί ακόμη. Η Δάφνη δυτικώς της σημερινής Γράψης μεταξύ παλιάς και νέας συνοικίας, η Μαρίτσανη και η Τεβερίστα κοντά στην Καστάνιανη[9] και την Κοσοβίτσα, ενώ η Ιτιά κοντά στο Σελλιό. Για μερικά από τα παραπάνω χωριά δεν έχει εξακριβωθεί ακόμη και σήμερα η τοποθεσία τους. Τώρα στον καθένα μας γεννάται το ερώτημα: «Πού πήγε όλος αυτός ο κόσμος και με ποιόν τρόπο μπόρεσε αργότερα να ορθοποδήσει;»

Όπως αναφέραμε παραπάνω αιτία διάλυσης των χωριών ήταν τα εγκλήματα, οι φόροι και οι εχθροπραξίες από τους Τουρκαλβανούς. Έτσι ο κόσμος αναγκαστικά έπρεπε να φύγει και να βρει μια καινούργια πατρίδα που θα του προσέφερε ασφάλεια. Την περίοδο εκείνη η Δρόπολη είχε στενές σχέσεις με τη Μακεδονία και τη Θράκη. Οι πρώτοι που έφυγαν και πήγαν στη Θράκη είναι κάτοικοι από την παλιά Γορίτσα.Όταν εξεγέρθηκαν εναντίων των Τουρκαλβανών σπαχήδων του Αργυροκάστρου εκείνη πυρπόλησαν τα σπίτια τους και τους ανάγκασαν να φύγουν. Μερικοί έμειναν και έκτισαν ξανά το χωριό άλλοι πήγαν στη διπλανή Φράστανη και άλλοι στην προαναφερόμενη Θράκη. Ακόμη και το χωριό Λαζαράτι ήταν και αυτό άξιο μιας τέτοιας μοίρας αφού πριν τον 16 αιώνα ήταν χριστιανικό χωριό.Οι άνδρες εργάζονταν ως αγρότες στην Ανατολική Θράκη και την Μεγάλη Εβδομάδα γύριζαν για να γιορτάσουν το Πάσχα. Την περίοδο που πασάς στην περιοχή ήταν ο Καπλάν Πασά είχε διατάξει τα γυναικόπαιδα από τους Λαζαράτες[10]να κουβαλήσουν ως αγγαρεία νερό από τους μύλους του Δελβίνου. Όταν το έμαθαν οι Λαζαριτινοί, πήραν τις οικογένειές τους και αναχώρησαν για το μέρος που εργάζονταν, όπου και έφτασαν μετά από 40 ημέρες και ίδρυσαν χωριό 500 οικογενειών. Όταν το χωριό έμεινε άδειο ο πασάς παραχώρησε το χωριό τους σε πτωχούς Λιάμπηδες από το Ζουλιάτη και Πιτσαριώτες οι οποίοι αναμείχθηκαν με τουρκικό πληθυσμό. Αξίζει να σημειωθεί ότι πριν λίγα χρόνια ένας Δροπολίτης και συγκεκριμένα κάτοικος Δερβητσάνης, συνάντησε σε μια πόλη της Ελλάδος μια κυρία. Μέτα από ένα διάλογο που είχαν μεταξύ τους εκείνη τον ρώτησε από πού ήταν, αυτός της είπε ότι ήταν από τη Δερβ(ι)ητσάνη της Δρόπολης. Εκείνη του είπε ότι η καταγωγή των προγόνων της ήταν από ένα χωριό της Δρόπολης που λέγονταν «Άγιος Λάζαρος». Είναι μια καλή απόδειξη σε όλα αυτά που αναφέραμε για τα καταστρεμμένα χωριά και τους κατοίκους τους.

Μετά από τους Λαζαράτες ακολούθησαν και οι Σιαρατοινοί, οι οποίοι εγκαταστάθηκαν στην Φιλιππούπολη της Ανατολικής Ρωμυλίας.Η αναχώρησή τους ήταν επεισοδιακή. Για να μην τους ακολουθήσουν οι Τουρκαλβανοί , η παράδοση λέει ότι στα άλογά τους έβαλαν τα πέταλα ανάποδα και έτσι τα ίχνη τους μπερδεύτηκαν. Το παράξενο είναι ότι σε όλα τα γραπτά αλλά και στην λαϊκή παράδοση ακόμη , ο τρόπος εξαφάνισης πολλών χωριών είναι ο ίδιος ή σχεδόν ίδιος με κάποιες παραλλαγές.

Ένας θρύλος πλανιέται στα συντρίμμια κάθε εξαφανισμένου χωριού. Τα γεγονότα συμβαίνουν πάντα την Πασχαλιά (Πάσχα). Όλο το χωριό γλεντάει και χαίρεται τη μεγάλη μέρα της Αναστάσεως. Ένα ζευγάρι ετοιμάζεται να ανέβει τα σκαλιά της παμπάλαιας εκκλησιάς. Μετά το γάμο στην πλατεία του χωριού στήνεται μεγάλη γιορτή, η νύφη ντυμένη με τη νυφιάτικη[11]στολή και τα φλουριά στην κεφαλή σέρνει πρώτη το χορό, πίσω της ακολουθεί ο γαμπρός ντυμένος με τα τσολιάτικα[12]ρούχα του. Επάνω στο τρανό κέφι ξάφνου ο τουρκαλβανός Αγάς με το άλογό του. Το τραγούδι σταματά, εκείνος δια της βίας τραβά κοντά του τη νύφη θέλοντας να πάει μαζί της την πρώτη νύχτα του γάμου. Όταν το άκουσε ο γαμπρός, τραβά από τη ζώνη το καρυόφυλλη και τον σκοτώνει. Η τιμωρία θα ήταν μεγάλη εάν το μαθαίνανε οι άλλοι Αγάδες. Τότε όλο το χωριό φεύγει ξαφνικά με άλογα που είχαν βαλμένα τα πέταλά τους ανάποδα, για να χάνεται ο τωρός (η σειρά) και να μην βρουν που πήγαν. Αυτόν το θρύλο τον διηγούνται ακόμη και σήμερα οι παππούδες μας που το άκουσαν από τους δικούς τους. Τι άραγε να σημαίνει; Ένα πάντως είναι σίγουρο, ότι τα χωριά για κάποιο λόγο εξαφανίστηκαν πολύ γρήγορα, εάν βέβαια «φέρουμε» στο μυαλό μας τη δυσκολία μετακίνησης την εποχή εκείνη. Άλλη μετακίνηση Δροπολιτών είναι εκείνη της Γράψης, οι οποίοι εγκαταστάθηκαν στη Μαλακάσα των Ιωαννίνων των 16 αιώνα ιδρύοντας χωριό με το όνομα Κράψη. Υπάρχουν ακόμα και στις μέρες μας δεσμοί μεταξύ αυτών των δύο χωριών. Επίσης και στη Δυτική Μακεδονία οι παλιοί Λιμποχοβινοί αφού εκδιώχθηκαν τον 16 αιώνα από τους Τούρκους, οι οποίοι λίγο αργότερα τους αντικατέστησαν από Τουρκαλβανούς αξιωματικούς , ίδρυσαν συνοικισμό με το όνομα Αγία Μαρίνα[13] (παλιά Μονή της περιοχής τους και όνομα της κωμοπόλεως του Λιμποχόβου) , που σήμερα ονομάζεται Βλαχοπαναγιά. Από τότε το Λιμπόχοβο έγινε κέντρο Τούρκων αγάδων. Όσοι Δροπολίτες έμειναν στα εδάφη τους ένιωσαν περισσότερο πόνο.
Το 1537 περνάει από την κοιλάδα του Δρύνου ο σουλτάνος Σουλεϊμάν ο πρώτος, ο στρατός του οποίου καταπάτησε όλα τα σιτηρά. Τριακόσια χρόνια αργότερα ο Pouqueville κάνει λόγο για ένα μεγάλο λοιμό που έπληξε την περιοχή, του οποίου αυτόπτης μάρτυρας υπήρξε ο ίδιος. Αναφέρει τα εξής: «Ο θάνατος έχει σκύψει με ταχύ βήμα αυτά τα χωριά τα οποία ευημερούσαν. Την άνοιξη του 1814 ο λοιμός συνέχιζε το καταστρεπτικό του έργο. Οι δρόμοι ήταν γεμάτοι πτώματα, τα πηγάδια με κόσμο που ζητούσε να σβήσει τη δίψα του και όλη η περιοχή είχε την όψη μιας ερήμου. Οι Αλβανοί στρατιώτες που επέστρεφαν από το Δούναβη, βρήκαν έρημες οικίες στο Λιμπόχοβο και βρήκαν την ευκαιρία να πάρουν λάφυρα. Μετά πέρασαν από τη Θεσπρωτία και μετέφεραν την ασθένεια με αποτέλεσμα να αποδεκατιστεί ο πληθυσμός της[14]».

Τα δίπτυχα της Μονής της Δούβιανης αναφέρονται σε εκείνα τα γεγονότα, ενώ το Ευαγγέλιο του Σελλειού μας πληροφορεί για έναν μεγάλο κατακλυσμό που συνέβη τότε:«Εις τους 1791 Δεκεμβρίου 6,έγινε μπούμπουνος ο μέγας μη όντας συννεφιά, άρχισε από τη Δύση και εδιήρκησε ως την Ανατολή».

Εκτός των υλικών ζημιών οι Τούρκοι προκάλεσαν στους Χριστιανούς του τόπου μεγάλη ψυχική αναστάτωση. Θέλησαν δια της βίας να τους αλλάξουν το θρήσκευμα και να τους εξισλαμίσουν. Όμως όσο και αν προσπάθησαν τελικά δεν κατάφεραν τίποτα και οι μόνοι που τους ακολούθησαν σ' αυτή τους την πίστη ήταν οι Λιάμπηδες (Αλβανοί που αλλαξοπίστησαν, στη γλώσσα τους η λέξη «Λιάμπης» σημαίνει αυτός που άφησε τη μπέσα του, δηλαδή την πίστη).

Ο Π. Αραβαντινός περιγράφει πώς από Χριστιανοί έγιναν μουσουλμάνοι και ακολούθησαν τους Τούρκους. Λέει τα εξής: «Τον 18 αιώνα οι Λιάμπηδες αναγκάσθηκαν να ασπασθούν τον ισλαμισμό, για να αποφύγουν την Τεσσαρακοστή των Αγίων Αποστόλων, την εποχή κατά την οποία μεγάλη πείνα μάστιζε την περιοχή τους . Βρισκόμενοι σε μια τέτοια κατάσταση, προτίμησαν να απολαύσουν τα επίγεια αγαθά, αδιαφορώντας για την μέλλουσα κρίση και περιφρονώντας τις αυστηρές διατάξεις του επισκόπου Δελβίνου, ο οποίος τους απειλούσε για την μετά τάφου τιμωρία, προσήλθαν στον ισλαμισμό». Αργότερα όλοι αυτοί οι πλέον εξισλαμισμένοι θα δηλώσουν ότι είναι Τούρκοι και με ζήλο θα υπηρετήσουν τον τουρκικό στρατό. Μετά από 400 χρόνια σκλαβιάς φθάνουμε στην ηρωική Επανάσταση του 1821, όπου μαζί με όλες τις υποδουλωμένες περιοχές της Ελλάδος πολέμησε και η Δρόπολη Οι αγώνες συνεχίστηκαν και αργότερα, αφού πολλοί απόγονοι των αγάδων προσπάθησαν με ψευδείς τίτλους ιδιοκτησίας να πάρουν περιουσίες απ' τα χωριά μας. Ήταν πλέον αργά για τον τόπο μας, αφού οι Τουρκαλβανοί είχαν μεγάλη στήριξη από την Πύλη[15].Η υπόλοιπη Ελλάδα είχε δημιουργήσει ελεύθερο κράτος από το 1890 με πρωθυπουργό τον Ιωάννη Καποδίστρια. Ενώ η Ήπειρος μέχρι το 1913 ήταν σκλαβωμένη. Λίγες περιοχές είχαν μείνει ελεύθερες ή σχεδόν ελεύθερες (αυτόνομες) όπως η Χειμάρρα η οποία πλήρωνε φόρους στους Τούρκους. Η περιοχή μας όμως δεν μπορούσε να καταφέρει κάτι τέτοιο. Ήταν «ανοιχτό» μέρος όπου μπορούσαν να περάσουν ανενόχλητα τα στρατεύματα και να ποδοπατήσουν ό,τι έβρισκαν στο πέρασμά τους. Σε σύγκριση με τη Χειμάρρα η Δρόπολη δεν ήταν τόσο ορεινή περιοχή για να μπορέσει να οργανωθεί εύκολα και να πολεμήσει τον εχθρό. Όμως αυτός δεν ήταν ο μόνος λόγος. Υπήρξαν σίγουρα και εσωτερικές διαφορές. Πολλά από τα χωριά είχαν καλές οικονομικές σχέσεις με τους Τούρκους και τους τουρκαλβανούς, πράγμα που δεν τους σύμφερε να ήταν ελεύθεροι. Ένας άλλος λόγος κατά πάσα πιθανότητα πρέπει να ήταν η έλλειψη ενός καλού ηγέτη, ο οποίος θα οργάνωνε το λαό σε ένα κοινό μέτωπο αγώνα. Εάν κάνουμε ξανά τη σύγκριση με τη Χειμάρρα θα καταλάβουμε ότι εκτός της τοποθεσίας , είχε και έναν καλό αρχηγό[17] που οργάνωσε τον κόσμο σε ένα κοινό μέτωπο που σαν αποτέλεσμα είχε την αυτονομία. Ωστόσο και οι Δροπολίτες αγωνίστηκαν για ελευθερία. Σε συνεργασία με τους Χιμαρριώταις και τους Κορυτσαίους έλαβαν μέρος σε πολλά πεδία μαχών ,όπως : στο Μεσολόγγι, στην Πελοπόννησο, στην Εύβοια και σε πολλές άλλες ηρωικές πόλεις .


Ένας εξαίρετος μαχητής στην Επανάσταση του 1821 ήταν ο Μητροπολίτης Ευρίπου Γρηγόριος με καταγωγή από το Αργυρόκαστρο, ο οποίος αργότερα έμεινε στην ιστορία με το όνομα, Γρηγόριος ο Αργυροκαστρίτης. Οι επιπτώσεις αυτής της συμμετοχής ήταν άσχημες, αφού οι Τουρκαλβανοί όταν είδαν το ζήλο των προγόνων μας για ελευθερία, κατάλαβαν ότι ερχόταν το τέλος της δόξας τους και με μανία κατέστρεψαν ξανά την περιοχή. Ένας μοναχός από το Μοναστήρι της Φράστανης στο Τριώδιο της Μονής σημείωσε τα εξής: «έτους 1821, μάθαμε μέσα[17] γίνηκε κακό, κάψανε πολλά χωριά και τα ασκέρια γιόμησαν τον κάμπο, ο Θεός να σώσει τους Χριστιανούς». Τότε καταπατήθηκε ο κάμπος και αργότερα με μεγάλη δυσκολία καλλιεργήθηκαν αμπέλια, για να πάψουν να καλλιεργούνται οριστικά το 1900, εκτός λίγων χωριών τα οποία μετά βίας συνέχισαν να τα καλλιεργούν.

Αυτή ήταν εν συντομία η ιστορία της Δροπόλεως την περίοδο 1400-1870. Μολαταύτα η Δροπολίτες ακόμη και μετά από αυτή τη σκοτεινή περίοδο δεν κατάφεραν να νιώσουν πραγματικά ελεύθεροι αφού τα τουρκικά κατάλοιπα είχαν μείνει σχεδόν άτρωτα και ανεπηρέαστα. Οι «περίφημοι» τώρα αγάδες (τουρκαλβανοί), ακολουθώντας τα βήματα των μέντορών τους (των Τούρκων) διοίκησαν για πολλά χρόνια όλη την Ήπειρο.