Μετά την πτώση των ειδώλων και την κατάρρευση του κομμουνιστικού καθεστώτος στην Αλβανία άρχισαν οι προβληματισμοί! Τέθηκε το ερώτημα κατά πόσο οι πολίτες της χώρας ενεργούσαν ενσυνείδητα και συνέβαλλαν οικειοθελώς με το καθεστώς ή συμμετείχαν παθητικά, ενώ ήταν αντίθετοι προς τα τεκταινόμενα. Πρόκειται για ένα καίριο ερώτημα που απασχολούσε και απασχολεί κοινωνιολόγους και άλλους επιστήμονες μέχρι σήμερα. Είναι αναγκαία μια έρευνα σε βάθος που θα αποδείξει τον βαθμό συμμετοχής και σύμπραξης των πολιτών και την παθητική ή αδιάφορη στάση τους απέναντι σε ολοκληρωτικά πολιτικά σχήματα, στα οποία η παρακολούθηση και έλεγχος των ανθρώπων, ο χαφιεδισμός και η υποτέλεια είχαν προτεραιότητα.
Εκείνα τα δύσκολα χρόνια, γκρίζα, νεφελώδη και αδιαφανή, οι απλοί πολίτες μέχρι και του τελευταίου συνοικισμού του κράτους, για να πάρουν άδεια εργασίας ή απασχόλησης σε κάποιον τομέα (και μιλάμε για την απόλυτη κυριαρχία του κρατισμού), για να γίνουν δεκτοί στα Ανώτερα και Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα, ανεξάρτητα από τον βαθμό επίδοσής τους), να ακολουθήσουν ανώτατες σπουδές ή κάποιο επάγγελμα, περνούσαν λεπτομερειακό και εξονυχιστικό έλεγχο. Συγκεντρώνονταν κάθε είδους πιστοποιητικά, βεβαιώσεις και αναφορές (ανασχηματίζονταν η περίφημη «βιογραφία» του κρινόμενου), παίρνονταν πληροφορίες από χωριανούς και συντοπίτες, από φίλους και γείτονες, από την αστυνομία, τους τοπικούς κομματικούς υπεύθυνους, από επιτροπές και παραεπιτροπές που ανήκαν στον πυρήνα του κόμματος και σχηματιζόταν έτσι ένας ογκώδης φάκελος και η «βιογραφία» είχε στηθεί.
Όλα αυτά και μετά από εξέταση του οικογενειακού και συγγενικού περιβάλλοντος, εάν δηλ. υπήρχαν στην οικογένεια φυγάδες ή αντιφρονούντες, ή άλλοι παράγοντες αφιερωμένοι στους σκοπούς του κόμματος, ζυγίζονταν αξιολογούνταν από ειδικούς κρατικούς υπαλλήλους και λαμβάνονταν αποφάσεις.
Να πούμε ότι τα αποδεικτικά στοιχεία δεν λαμβάνονταν σοβαρά υπόψη. Δεν εξαρτιόταν δηλ. η κρίση για μια θέση από την ικανότητα του πολίτη, από την υψηλή ή χαμηλή νοημοσύνη του και από τις ιδιαίτερες κλίσεις του, αλλά από τη βιογραφία» του που κατασκευάζονταν στα σκοτεινά κομματικά γραφεία.
Μετριόταν οι σκέψεις των πολιτών, η συμπεριφορά του προς το κόμμα, αν έπαιρνε μέρος στις κομματικές συγκεντρώσεις, στις παρελάσεις της Πρωτομαγιάς, στις γιορτές προς τιμή των ηγετών, στις αθεϊστικές πρωτοβουλίες και σε άλλες εκδηλώσεις στις οποίες «επιμορφώνονταν και αναμορφώνονταν». Έπαιζε δηλ. ρόλο ο ξεχωριστός χαρακτηρισμός που έδιναν για κάθε περίπτωση. Βέβαια, όσοι χαρακτηρίζονταν «θιγμένοι» ήταν οι «κολιάκοι», τους οποίους δεν έπρεπε να συναναστρέφονταν οι «καθαροί» πολίτες, ήταν τα μιάσματα που απομονώνονταν, εκτοπίζονταν και φυλακίζονταν.
Τα κομμουνιστικά καθεστώτα όπου επικράτησαν, ήταν δημιουργήματα ενθουσιασμένων πολιτών, οι οποίοι, στις ελκυστικές ιδέες, είχαν ανακαλύψει την πραγματική πορεία προς την ισότητα, τη δικαιοσύνη, την ευδαιμονία, με έναν λόγο, τον παράδεισο. Γι' αυτό υπερασπίζονταν με πάθος τις ιδέες τους, προσπαθούσαν, με κάθε τρόπο να τις επιβάλουν και εκτελούσαν όσους αντιστέκονταν ή σκέπτονταν διαφορετικά και κυρίως, τους διανοούμενους, τους οποίους κυνήγησαν ανηλεώς.
Βέβαια, όλα αυτά, αργότερα αποδείχτηκαν «φρούδες ελπίδες». Οι ενθουσιώδεις εκείνοι πολίτες που με ζήλο στήριξαν τα καθεστώτα αυτά, απλώς ήταν δολοφόνοι.
Στη μετακομμουνιστική Αλβανία, που μας ενδιαφέρει, άρχισε μια διαμάχη και συνεχείς συζητήσεις κατά πόσον εκείνοι που διέπρατταν στυγερά εγκλήματα, γνώριζαν τι έκαναν ή μήπως οδηγούνταν σε τέτοιες ανήκουστες πράξεις (ανακρίσεις, φυλακίσεις, βασανιστήρια, στρατόπεδα συγκεντρώσεις, εκτοπισμοί, θανατώσεις κλπ.) από άγνοια και μόνο.
Ίσως αρκετοί να μην γνώριζαν τι έκαναν όταν προέβαιναν σε τέτοιες φρικαλεότητες. Το έκαναν γιατί ήταν αγκυλωμένοι σε έναν ενθουσιασμό για μια νέα κοινωνία απελευθερωμένη και κυρίαρχη. Το θέμα όμως που μπαίνει πάλι, έστω και αν δεν γνώριζαν τις τραγικές συνέπειες του ενθουσιασμού τους, είναι σε ποιο βαθμό κάποιος να θεωρηθεί αθώος επειδή δεν γνώριζε. Στην περίπτωση αυτή η μόνη απαλλαγή που μπορεί να δοθεί είναι το γεγονός ότι ή κατατρέχονταν από συμπλέγματα κατωτερότητας ή ήταν ηλίθιοι. Αλλά και η βλακεία πάλι μπορεί να τους απαλλάξει; Όταν κάποιος λόγω ηλιθιότητας προβαίνει σε αποτρόπαια εγκλήματα μπορεί να αθωωθεί στη συνείδηση των συνανθρώπων του;
Όλοι υπεραμύνονται την καθαρότητα της συνείδησής τους και μάλιστα, μετά την κατάρρευση επεζήτησαν και πολλοί πέτυχαν να εξασφαλίσουν νέες θέσεις και αξιώματα στην νέα τάξη που αναδύθηκε από τα συντρίμμια. Και εκείνοι που ασκούσαν εισαγγελικό λειτούργημα, έβγαζαν κίβδηλες ετυμηγορίες και επέβαλαν θανατικές ποινές σε αθώα θύματα για μόνο το λόγο ότι αντιστρατεύονταν ή αδιαφορούσαν για το καθεστώς είναι αθώοι; Και οι υπεύθυνοι της μυστικής αστυνομίας και οι κυβερνητικοί υπεύθυνοι είναι και αυτοί αθώοι; Πολύ αργά διαπίστωσαν ότι εξέδιδαν καταδικαστικές αποφάσεις εις βάρος αθώων και δικαιολογούνται ότι έχουν ακηλίδωτη τη συνείδησή τους. Η εμμονή τους σε ένα φαύλο σύστημα βοήθησε να μαραζώσουν οι άνθρωποι ψυχικά και να καταντήσουν καταδότες συγγενών και φίλων.
Οι άνθρωποι αυτοί δεν μπορούν να μιλούν για αθωότητα.
Νίκος Υφαντής / proinoslogos.gr
