Η καγκελάριος Αγκελα Μέρκελ με την καταληκτική της επίσκεψη στο Βελιγράδι και στα Τίρανα θέλησε να υπενθυμίσει τη σημασία των Βαλκανίων. Κατάλληλη είναι η στιγμή να ξαναδούμε και εμείς τα επόμενα βήματά μας στο τρίγωνο Κοσόβου, Αλβανίας και Σερβίας.
Γράφει ο Αλέξανδρος Μαλλιάς*
1. Παρά τις δηλώσεις αισιοδοξίας σε Αθήνα και σε Τίρανα, ο σκληρός πυρήνας των διμερών σχέσεων εξακολουθεί να προκαλεί προβληματισμό. Η Αλβανία έχει σταθερή πολιτική. Η πολιτική των γειτόνων μας, παρά τις αδυναμίες τους και το έλλειμμα αξιοπιστίας, δεν εξαρτάται μόνο από το όνομα του πρωθυπουργού τους. Οι Αλβανοί πολιτικοί κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η Αθήνα είχε μεγαλύτερη ανάγκη εξομάλυνσης των διμερών μας σχέσεων. Κυρίως διότι η Ελλάδα, άνευ ανταλλαγμάτων και καθαρών προϋποθέσεων, διαρκώς συναινεί όταν δεν πρωτοστατεί στην έναρξη των ενταξιακών διαπραγματεύσεων της Αλβανίας με την Ευρωπαϊκή Ενωση. Δεν αξιοποιήσαμε έτσι μια καλή ευκαιρία να τεθεί ένα προ-Ενωσιακό πλαίσιο επίλυσης των διμερών εκκρεμοτήτων και της οριοθέτησης της ΑΟΖ. Ταυτόχρονα με την υποδοχή της Αλβανίας ως υποψήφιας για ένταξη χώρας.
Αμοιβαία καχυποψία
2. Η Ελλάδα και η ελληνική κοινή γνώμη αντιμετώπιζαν την Αλβανία με αντιφατικά αισθήματα ανησυχίας και υπεροψίας. Το πολιτικό κατεστημένο και συγκεκριμένες δομές του κρατικού μηχανισμού της Αλβανίας διαχρονικά αντιμετωπίζουν με τη σειρά τους την Ελλάδα με ισχυρό μείγμα ριζωμένης καχυποψίας και ανασφάλειας. Η Ελλάδα αποτελεί εδώ και 30 χρόνια τον πρώτο στόχο ενδιαφέροντος του υπουργείου Εξωτερικών και των Υπηρεσιών της Αλβανίας. Σημαντικότερο ακόμη και αυτής της Σερβίας, η θέση της οποίας άλλωστε συνεχώς βελτιώνεται στην Αλβανία.
Διπλωματικοί στόχοι
3. Η ενίσχυση των σχέσεών μας με την Αλβανία, σε συνδυασμό με τη σημασία τής εκ μέρους της Ελλάδος αναγνώρισης της ανεξαρτησίας της Δημοκρατίας του Κοσόβου, εξετάζονται αυτόνομα μεν, παράλληλα δε. Για την Ελλάδα, εδώ και καιρό, προτεραιότητα αναμφίβολα έχει η διευθέτηση των υπαρκτών εκκρεμοτήτων με την Αλβανία. Ο δρόμος παραμένει ανηφορικός. Κυρίως σε σχέση με ζητήματα που αφορούν: α) στην ελληνική εθνική μειονότητα και δη στη Χειμάρρα και β) στην άνευ περαιτέρω αλβανικών καθυστερήσεων επιτάχυνση των απαραίτητων διμερών διαπραγματεύσεων για την παραπομπή της οριοθέτησης της ΑΟΖ στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης.
Διαδικασία αναγνώρισης
4. Αξια επισήμανσης εξέλιξη είναι η εντατικοποίηση των διμερών υψηλού επιπέδου πολιτικών επαφών μας με το Κόσοβο. Εχουν συμπληρωθεί πάνω από 16 χρόνια (3 Μαρτίου 2005) από την υψηλής σημασίας επίσκεψη που πραγματοποίησε ο πρώην πρωθυπουργός Κώστας Καραμανλής στο Κόσοβο. Ηταν η πρώτη και δυστυχώς η τελευταία επίσκεψη πρωθυπουργού της Ελλάδος σε ένα ανεξάρτητο κράτος –το οποίο δεν έχει αναγνωρίσει η Ελλάδα– που απέχει δύο ώρες περίπου από τον μεθοριακό σταθμό των Ευζώνων. Ο υπουργός Εξωτερικών κ. Δένδιας δρομολόγησε έναν υψηλού επιπέδου διάλογο μεταξύ Ελλάδος και Δημοκρατίας του Κοσόβου. Στο τέλος της διαδρομής πιθανώς να υπάρχει και η αναγνώριση. Μια τέτοια εξέλιξη, που θα έφερνε κοντά την Ελλάδα με τον αλβανικό παράγοντα, θα κλόνιζε αναμφίβολα και την πρωτοκαθεδρία της Τουρκίας. Μέσω αποκλειστικών σχέσεων εξάρτησης με συγκεκριμένους πολιτικούς έχει στην κυριολεξία αγκαλιάσει το Κόσοβο. Ταυτόχρονα και παράλληλα με την άνευ προηγουμένου εδώ και μία δεκαετία ενίσχυση και εμβάθυνση των σχέσεών της με τη Σερβία, η οποία σημειωτέον διαπραγματεύεται ανταλλαγή εδαφών και νέο καθορισμό συνόρων με ένα κράτος (Κόσοβο) το οποίο δεν αναγνωρίζει. Βαλκανικά πειράματα.
5. Μία –κατά τα διπλωματικά ειωθότα– επίσημη πολιτική δήλωση αναγνώρισης της Δημοκρατίας του Κοσόβου θα μπορούσε να αποδειχθεί μια χαμένη ευκαιρία να εξασφαλίσουμε ουσιαστικά διμερή ανταλλάγματα. Πέραν των άνευ ουσιαστικού διμερούς αντικρίσματος ευλογιών φίλων και συμμάχων. Η δημόσια διατυπωμένη προσέγγισή μου εδώ και αρκετά χρόνια είναι: ευθύς ως ληφθεί η πολιτική απόφαση να ξεκινήσει η διαδικασία υπογραφής ενός διμερούς νομικά δεσμευτικού κειμένου, ήτοι μιας Συνθήκης (Συμφώνου) Φιλίας και Συνεργασίας με το Κόσοβο, η οποία εν συνεχεία θα υποβληθεί προς κύρωση στα δύο κοινοβούλια. Πρέπει συνεπώς να τύχει ευρύτερης εντός και εκτός της Βουλής των Ελλήνων στήριξης.
6. Μέσω της νομικής αυτής διαδικασίας αναγνώρισης και του αμοιβαίως επωφελούς Συμφώνου με το Κόσοβο, εκτιμώ ότι η Ελλάδα εξασφαλίζει καλύτερα τα συμφέροντά της τόσο διμερώς όσο και περιφερειακώς κυρίως σε θέματα που μας ενδιαφέρουν, μας ανησυχούν και μας ενοχλούν. Ειδικά άρθρα θα αφορούν σε εχθρική προπαγάνδα, αλυτρωτισμό κ.λπ. Οι εσωτερικές διαδικασίες κύρωσης του Συμφώνου στην Ελλάδα και της ρητής αναγνώρισης της Δημοκρατίας του Κοσόβου θα ολοκληρωθούν μετά τη λήξη της εσωτερικής κυρωτικής διαδικασίας στο Κόσοβο.
Κυρίως όμως σκόπιμο είναι να περιληφθεί στο κείμενο αυτό ρητή μνεία της αυτοδέσμευσης της Πρίστινας περί αποκλεισμού αλλαγής συνόρων (του Κοσόβου) και της «ένωσής του με οποιοδήποτε γειτονικό κράτος ή τμήμα του» σύμφωνα με το άρθρo 1 (εδάφια 1 και 3) του Συντάγματός του. Η πρόνοια αυτή –θεμελιώδες στοιχείο τής υπό όρους ανεξαρτησίας του– αφορά σήμερα μεν στον αποκλεισμό ανταλλαγής εδαφών και αλλαγής συνόρων με τη Σερβία, αύριο δε στον αποκλεισμό ένωσης του Κοσόβου με την Αλβανία.
Συνεπώς η αναγνώριση συνδυάζεται με τη θεμελιώδη για την ευρύτερη περιοχή προϋπόθεση του αποκλεισμού νέας αλλαγής συνόρων, διαμελισμού και ανταλλαγής εδαφών (με τη Σερβία) και ενδεχόμενης μελλοντικής ένωσης (με την Αλβανία). Ο πρόεδρος της Σερβίας κ. Αλεξάνταρ Βούτσιτς και ο πρώην πρωθυπουργός του Κοσόβου κ. Χασίμ Θάτσι, με την υποστήριξη του πρωθυπουργού της Αλβανίας κ. Εντι Ράμα, συνεργάσθηκαν –προφανώς από διαφορετική αφετηρία, με συγκλίνοντα όμως συμφέροντα– για μια νέα επικίνδυνη αλλαγή συνόρων στα Βαλκάνια και σε αναγκαστική ανταλλαγή πληθυσμών. Η αλλαγή συνόρων στα Βαλκάνια δεν αποτελεί το τέλος. Πυροδοτεί τον αναθεωρητισμό. Είναι το Κουτί της Πανδώρας.
7. Στο ερώτημα γιατί αναφέρομαι διεξοδικά στην Αλβανία, η απάντηση είναι απλή. Για πολλούς το Κόσοβο ταυτίζεται με την Αλβανία. Θεμελιώδης είναι η προς τούτο ευθύνη Αλβανών πολιτικών στην Πρίστινα και στα Τίρανα, που, παραβιάζοντας εκτός των άλλων και το Σύνταγμα του Κοσόβου, προπαγανδίζουν την ένωση των δύο κρατών. Επιπλέον, η προώθηση της «Φυσικής ή Εθνικής Αλβανίας» (Shqipëria kombetar) επιβάλλει δόκιμους συνειρμούς. Η αναγνώριση της Δημοκρατίας του Κοσόβου από την Ελλάδα προϋποθέτει ένα ισχυρό πολιτικό και διπλωματικό κεφάλαιο στις σχέσεις Αθηνών – Τιράνων. Υπάρχει; Aς είναι όμως ταυτόχρονα ξεκάθαρο ότι οι σχέσεις Αθηνών – Πρίστινας δεν αντιμετωπίζονται ως θέμα της ημερήσιας διάταξης των σχέσεων Ελλάδος – Αλβανίας. Οπως δεν πρέπει να αποτελούν αντικείμενο των σχέσεων της Ελλάδος με τη Σερβία. Παρά τις προειδοποιήσεις Σέρβων αξιωματούχων οι οποίοι επιλέγουν να λησμονούν ότι η Ελλάδα ξόδεψε μεγάλο διπλωματικό κεφάλαιο στηρίζοντας στο παρελθόν γιουγκοσλαβικές και σερβικές πολιτικές. Χωρίς κανένα αντάλλαγμα. Σε κανένα διμερές ή περιφερειακό ζήτημα. Κλασικό πρόβλημα όσων δίδουν χωρίς να ζητούν.
Διεκδίκηση
8. Ως πραγματιστής, δεν αισιοδοξώ ότι η προσέγγιση αυτή τυγχάνει καθολικής επιδοκιμασίας. Συχνά η συνθηματολογία της άγνοιας και τα στερεότυπα γίνονται σύμβολα. Αστοχο και επικίνδυνο είναι να συγκρίνουμε το Κόσοβο με την Κύπρο. Ειδικά όταν η περί της ανεξαρτησίας του Κοσόβου Γνωμοδότηση (Advisory Opinion) της 22ας Ιουλίου 2010 του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης ρητώς τονίζει (παράγραφος 81) ότι ουδείς παραλληλισμός ή αναλογία μπορεί να υπάρξει μεταξύ της Κυπριακής Δημοκρατίας και του Κοσόβου. Οσον, δε, αφορά σε κάποιους ισχυρισμούς για δήθεν αναλογία με γεωγραφική περιοχή της Ελλάδος, πραγματικά είναι να απορεί κανείς.
9. Η προτεινόμενη επιλογή είναι να διαμορφώσουμε ένα ισχυρό διεκδικητικό και διαπραγματευτικό πακέτο. Στην αναζήτηση ενός υψηλότερου σημείου ισορροπίας συμφερόντων. Οπως και στο παρελθόν, αναγκαία προϋπόθεση είναι η συνεννόηση των πολιτικών μας δυνάμεων.
* Ο κ. Αλέξανδρος Π. Μαλλιάς είναι πρέσβης επί τιμή, συγγραφέας του σχετικού βιβλίου «ΤΑ ΣΥΝΟΡΑ – Αναθεωρητισμός» (Εκδόσεις Ι. Σιδέρης).
πηγή: kathimerini.gr
