Σὰν σήμερα, τὸ 1906, ἀλβανίζοντες καὶ ὀπαδοί τῆς ρουμάνικης προπαγάνδας, δολοφόνησαν σὲ ἐνέδρα τὸν Μητροπολίτη Κορυτσᾶς Φώτιο. Ὁ θάνατός του συγκλόνισε τὸ πανελλήνιο καὶ ἡ συγκίνησι τῶν κατοίκων τῆς Κορυτσᾶς ἦταν ἀπερίγραπτη κατὰ τὴν ὥρα τῆς κηδείας του ποὺ ἔγινε ἀπό τοὺς μητροπολίτες, Καστοριᾶς Γερμανὸ Καραβαγγέλη, καὶ Δυρραχίου Προκόπιο, στὶς 12 Σεπτεμβρίου μὲ συμμετοχὴ δεκάδων ἱερέων καὶ χιλιάδων Ἑλλήνων τῆς πόλεως.
Ὁ Πόντιος ἀπό τὴν Κερασοῦντα ἐθνομάρτυρας ἱεράρχης, Φώτιος [κατὰ κόσμο Ἡλίας Καλπίδης] ἦταν θύμα τοῦ Μακεδονικοῦ Ἀγῶνα. Ὅταν ἡ ρουμάνικη προπαγάνδα, ὑποβοηθούμενη ἀπό τὴν ἀλβανική, προσπάθησε νὰ καταγράψῃ τοὺς Ἕλληνες ὡς «ἀρναούτ» καὶ ὄχι ὡς «ροῦμ», μὲ σκοπὸ τὴν ἀλλοίωση τοῦ πληθυσμοῦ, ἀποσκοπῶντας νὰ δείξῃ στὶς ξένες δυνάμεις ὅτι ὁ πληθυσμὲς ἦταν ἀλβανορωμουνικός καὶ ὅτι οἱ Ἕλληνες ἦταν μιὰ μειοψηφία, ἡ ἀντίδρασι τοῦ Φώτιου ἦταν ἐντονότατη.
Ὁ Γερμανὸς φιλόσοφος καὶ καθηγητὴς στὸ πανεπιστήμιο της Ίένας Γκέσλορ, γνώρισε τὸν Φώτιο καὶ σὲ σύγγραμμά του, σημείωσε πὼς τέτοιο ἄντρα, μὲ τόση βαθιὰ μόρφωση, τέτοιο ἤθος καὶ τόση ἀποφασιστικότητα, δὲν εἶχε συναντήσει.
Ο Μητροπολίτης Κορυτσάς Φώτιος
Ο Μητροπολίτης Κορυτσάς Φώτιος (κατά κόσμον Ηλίας) Καλπίδης, εγεννήθη εις την κωμόπολιν Τσαγράκ (Τσαγράκιον) της Κερασούντος του Πόντου, το έτος 1862, από γονείς ευπόρους και ευσεβείς, των οποίων απετέλει το έβδομον τέκνον.
Μετά τας εγκυκλίους σπουδάς εις την γενέτειράν του και την Κερασούντα, η οποία απετέλει τότε έξοχον πνευματικόν κέντρον με Γυμνασιακάς Σχολάς και άλλα μορφωτικά ιδρύματα, εισήχθη εις την Θεολογικήν Σχολήν της Χάλκης, όπου διεκρίθη δια την επιμέλειάν του και το ήθος του.
Μετά γονίμους τετραετείς σπουδάς απεφοίτησεν ευδοκίμως, ανακηρυχθείς και Διδάκτωρ της Θεολογίας, εν συνεχεία δε διωρίσθη Διευθυντής των Σχολών της Κερασούντος και ιεροκήρυξ αυτών.
Το 1893 μετακληθείς εκ Κερασούντος εις Κων/πολιν, χειροτονείται Διάκονος και εν συνεχεία διορίζεται Υπογραμματεύς της Ιεράς Συνόδου του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Την 15ην Μαΐου1897 (επί Πατριάρχου Κωνσταντίνου Ε'), ο Αρχιδιάκονος Φώτιος Καλπίδης διορίζεται Αρχιγραμματεύς της Ιεράς Συνόδου του Οικουμενικού Πατριαρχείου, την δε 25ην Μαΐου του 1897 χειροτονείται Πρεσβύτερος και Αρχιμανδρίτης υπό του Μητροπολίτου Μυτιλήνης, Κυρίλλου, εις τον Πατριαρχικόν Ναόν.
Τον Σεπτέμβριον του 1898, ο Αρχιμανδρίτης Φώτιος Καλπίδης, διορίζεται μέλος και ταμίας της συντακτικής επιτροπής του μοναδικού τότε επισήμου δημοσιογραφικού οργάνου του Οικουμενικού Πατριαρχείου «Η Εκκλησιαστική Αλήθεια».
Την 16ην Μαΐου 1902, δια ψήφων κανονικών, ο Αρχιγραμματεύς Φώτιος Καλπίδης εκλέγεται Μητροπολίτης Κορυτσάς, Μοσχοπόλεως, Πρεμετής και Σελασφόρου υπέρτιμος και Έξαρχος Δυτικής Μακεδονίας, της οποίας ο θρόνος εκκενώθη δια της μεταθέσεως του Μητροπολίτου αυτής Γερβασίου Ωρολογα εις την Ιεράν Μητρόπολιν Καισαρείας.
Την 19ην Μαΐου ημέραν Κυριακήν, χειροτονείται Μητροπολίτης υπό του Οικουμενικού Πατριάρχου Ιωακείμ και της περί αυτόν Ιεράς Συνόδου.
Περί τα μέσα Ιουλίου του 1902, ο νέος Μητροπολίτης Κορυτσάς Φώτιος, αφήκετο εις Κορυτσάν όπου του επεφυλάχθη συγκινητική και ενθουσιώδης υποδοχή υπό της Δημογεροντίας και του λαού της Πόλεως.
Αναλαβών ο Φώτιος την διοίκησιν της Ιεράς Μητροπόλεως Κορυτσάς, ανέπτυξεν έξοχον Εκκλησιαστικήν, Εθνικήν και Κοινωνικήν δράσιν, διότι την περιοχήν ελειμένοντο ανθελληνικαί συμμορίαι Κομιτατζήδων. Εναντίον όλων αυτών, αντέταξεν τον φλογερόν Πατριωτισμόν και τον Ιεραποστολικον του ζήλον.
Εμπνευσμένος Πνευματικός και Εθνικός ηγέτης, ευρίσκετο πάντα εις τας επάλξεις της υψηλής του αποστολής, εμψυχώνων και εμπνέων τον υπόδουλον Ελληνισμόν της Μαρτυρικής Ηπείρου.
Κατά την περίοδον αυτήν, την περιοχήν της Κορυτσάς καθώς και όλην την Μακεδονίαν, ελυμαίνοντο τρομοκρατικαί συμμορίαι Κομιτατζήδων με επικεφαλής τον περιβόητον αρχικομιτατζήν Κωστούρην, ο οποίος διετήρει στενάς φιλικάς σχέσεις με τον Τούρκον Διοικητήν Κορυτσάς (Μουτεσαρίφην), και είχεν μυστικήν συνεργασίαν μαζί του δια την καταπολέμησιν του Ελληνικού στοιχείου.
Επειδή ο Φώτιος ηρνήθη την χορήγησιν αδείας παρανόμου γάμου εις τον υιόν του Κωστούρη, τούτο εξέλαβεν ο Κωστούρης ως αφορμήν δια την εξόντωσιν του Μητροπολίτου Φωτίου.
Κατά μήνα Ιούνιον του 1906, φανατικά όργανα της Βουλγαρικής προπαγάνδας, με την ανοχήν των τουρκικών αρχών, κατέλαβον αυθαιρέτως την Ελληνικήν Εκκλησίαν του χωρίου Πλιάσσα της Επαρχίας Κορυτσάς και εδημιούργησαν επεισόδια εις βάρος των εκεί Ελλήνων. Ο Μητροπολίτης Φώτιος, πληροφορηθείς το γεγονός, έσπευσεν επί τόπου, απελευθέρωσεν την Εκκλησίαν και αποκατέστησε την τάξιν, όργανα όμως του Κωστούρη επετέθησαν δια λίθων και ετραυμάτισαν τον Φώτιον. Μετά την επίθεσιν αυτήν, αρχίζει η συνωμοσία δια την δολοφονίαν του Φωτίου. Την 9ην Σεπτεμβρίου, ημέρα Σάββατον, ενώ μετέβαινεν έφιππος συνοδευόμενος από τον Πρωθιερέα του Ιωσήφ, τον διάκονόν του και τον κλητήρα της Μητροπόλεως εις το χωρίον Βρατοβίτσα (Μπραβδίτσα) δια να τελέση την επομένην τα εγκαίνια του Ναού και την Θείαν Λειτουργίαν, κατά την δύσιν του ηλίου και εις απόστασιν ενός τετάρτου της ώρας έξω από το χωρίον, έπεσεν εις ενέδραν 30μελούς συμμορίας κομιτατζήδων ο Μητροπολίτης Φώτιος και εδέχθη μόνον αυτός τας δολοφονικάς σφαίρας εις τον τράχηλον και έπεσεν εκ του ίππου του νεκρός εις το έδαφος.
Η σορός του διεκομίσθη εις Κορυτσάν, όπου εγένετο η κηδεία του εν μέσω Καθολικού και Βαθυτάτου πένθους.
Εις την κηδείαν παρέστησαν πολλοί Μητροπολίται με επικεφαλής τον Μητροπολίτην Καστοριάς Γερμανόν Καραβαγγέλην.
Το πένθος υπήρξε πανελλήνιον. Εις όλον το υπόδουλον και Ελεύθερον Έθνος, ανεπέμφθησαν επιμνημόσυναι δεήσεις, το δε Οικουμενικόν Πατριαρχείον προέβη εις εντόνους διαμαρτυρίας προς την Πύλην και τας Ξένας Πρεσβείας.
Επρόκειτο περί καθαράς προδοσίας και συνομωσίας, διότι ενώ ο Φώτιος είχε ζητήσει από τον Τούρκον Διοικητήν της Κορυτσάς να του διαθέσει απόσπασμα ασφαλείας, ούτος ηρνήθη.
Η τελευταία αυθεντική πληροφορία προέρχεται από τον συνοδόν και αυτόπτην μάρτυρα της δολοφονίας του Φωτίου, Αρχιερατικόν Επίτροπον Κορυτσάς Οικονόμου Ιωσήφ , ο οποίος εις την από 15 Δεκεμβρίου σχετικήν επιστολήν του προς τον ανεψιόν του Φωτίου κ. Γεώργιον Ανδρεάδην, αναφέρει ότι «Το μνήμα εκ μαρμάρου. του αειμνήστου Φωτίου, του οποίου ήμουν συνοδός κατά την δολοφονίαν του, ευρίσκεται εν αρίστη καταστάσει εις τον περίβολον του Ιερού Ναού Αγίου Γεωργίου Κορυτσάς, τυγχάνει δε εσαεί προσκύνημα εκ μέρους της πόλεώς μας και των περιχώρων».
