Οι ανακοινώσεις για την έναρξη των ενταξιακών κεφαλαίων διαπραγμάτευσης έχουν διαφημιστεί έντονα από την κυβέρνηση τους τελευταίους μήνες, με την υπόσχεση για ταχεία ένταξη της Αλβανίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Ωστόσο, ένα ανεπίσημο έγγραφο της Γραμματείας του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης —του θεσμού που λαμβάνει αποφάσεις για τη διαπραγματευτική και ενταξιακή διαδικασία— τονίζει πως η χώρα χρειάζεται ουσιαστικές μεταρρυθμίσεις σε μια σειρά θεμάτων που χαρακτηρίζονται ως «θεμελιώδη», μεταξύ των οποίων το κράτος δικαίου και τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Η καταπολέμηση της διαφθοράς και του οργανωμένου εγκλήματος είναι συχνά συζητούμενα θέματα, όμως ένα λιγότερο προβεβλημένο αλλά εξίσου σημαντικό ζήτημα είναι αυτό της ελευθερίας των ΜΜΕ. Σύμφωνα με έγγραφο που αποκαλύφθηκε από το BIRN, από την Αλβανία «αναμένεται μια συνολική μεταρρύθμιση» στον τομέα αυτό.
Το θέμα της ελευθερίας του Τύπου αναμένεται να αποκτήσει ιδιαίτερη σημασία στις ενταξιακές διαπραγματεύσεις μετά τη δημοσίευση, αργότερα εντός του έτους, της τελικής έκθεσης του ΟΑΣΕ/ODIHR για τις εκλογές του 2025. Η έκθεση φέρεται να καταλήγει πως τα μέσα ενημέρωσης στην Αλβανία είναι μονόπλευρα και υπό ισχυρή κυβερνητική επιρροή.
«Σχετικά με την ελευθερία της έκφρασης και την ελευθερία του Τύπου, η Αλβανία αναμένεται ακόμα να εγκρίνει μια συνολική μεταρρύθμιση του νομικού και ρυθμιστικού πλαισίου», αναφέρει το έγγραφο του Συμβουλίου της ΕΕ. Ειδική αναφορά γίνεται στην ανάγκη ενίσχυσης της ανεξαρτησίας και αποτελεσματικότητας της Ρυθμιστικής Αρχής Οπτικοακουστικών Μέσων και της δημόσιας ραδιοτηλεόρασης, οι οποίες παραμένουν «ανησυχητικά» εξαρτημένες.
Οι μεταρρυθμίσεις που ζητά η ΕΕ είναι πολυδιάστατες. Ζητούνται πρώτα αλλαγές στη νομοθεσία για να αντιμετωπιστεί η έντονη συγκέντρωση στην αγορά των ΜΜΕ, ένα ζήτημα για το οποίο η κυβέρνηση δεν έχει δείξει μέχρι στιγμής πολιτική βούληση. Σήμερα, οι δύο κύριοι τηλεοπτικοί σταθμοί, Klan και Top Channel, ελέγχουν το 64% της αγοράς βάσει εσόδων, ενώ οι τέσσερις μεγαλύτεροι σταθμοί ελέγχουν συνολικά το 79,1%.
Το έγγραφο δεν καθορίζει συγκεκριμένα μέτρα, αλλά απαιτεί πρωτοβουλίες για την ενίσχυση της δημοσιογραφικής ανεξαρτησίας, τη διαφάνεια στη χρηματοδότηση και την ιδιοκτησία των ΜΜΕ, καθώς και τη θέσπιση κανόνων για τη διανομή κρατικής διαφήμισης.
Ιδιαίτερα για το τελευταίο σημείο, η σημερινή κυβέρνηση λειτουργεί με κανόνες που θεσπίστηκαν το 2008 από την κυβέρνηση Μπερίσα και επιτρέπουν στις δημόσιες αρχές να κατανέμουν διαφημίσεις χωρίς διαγωνισμό ή διαφάνεια. Αυτό οδηγεί συχνά στην προβολή πληρωμένων προπαγανδιστικών υλικών ως δημοσιογραφικά ρεπορτάζ ή εκπομπές, χρηματοδοτούμενων από δημόσιους πόρους.
Μια ακόμη νομοθετική αλλαγή που ζητείται είναι η «αποποινικοποίηση της δυσφήμησης», η οποία θα μπορούσε να υλοποιηθεί απλά με την αφαίρεση των σχετικών άρθρων από τον Ποινικό Κώδικα. Αν και αποτελεί πάγιο αίτημα της ΕΕ και συχνή σύσταση στις εκθέσεις του ΟΑΣΕ/ODIHR, δεν έχει υπάρξει καμία πολιτική πρωτοβουλία από την παρούσα κυβέρνηση.
Η ΕΕ απαιτεί κάθε αλλαγή που αφορά τα ΜΜΕ να προκύψει μέσα από μια ευρεία διαβούλευση με εγχώριους φορείς και με τη συμμετοχή της Επιτροπής της Βενετίας.
«Η εκτελεστική εξουσία πρέπει να διασφαλίσει ισχυρή συμμετοχή και δέσμευση στη διαδικασία», σημειώνεται στο έγγραφο. «Οι νομοθετικές τροποποιήσεις πρέπει να διαβιβάζονται στην Επιτροπή της Βενετίας πριν από την υιοθέτηση.»
Το ανεπίσημο έγγραφο του Συμβουλίου της ΕΕ, το οποίο διέρρευσε στα μέσα ενημέρωσης, εκφράζει επιπλέον ανησυχία για τις κυβερνητικές επιθέσεις κατά του δικαστικού συστήματος μετά τη σύλληψη του δημάρχου Τιράνων, Εριόν Βελίαϊ. Η έκθεση φαίνεται να μετριάζει τις προσδοκίες για ταχεία ένταξη, υπογραμμίζοντας ότι, παρά το άνοιγμα των διαπραγματευτικών κεφαλαίων, «η πρόοδος στις θεμελιώδεις αρχές θα καθορίσει τον συνολικό ρυθμό των διαπραγματεύσεων».
«Όπως προβλέπεται στο Πλαίσιο Διαπραγματεύσεων, κανένα κεφάλαιο δεν μπορεί να κλείσει προτού η Αλβανία επιτύχει αυτόν τον στόχο», τονίζεται στο έγγραφο.
