Στο Παμπωγωνησιακό Αντάμωμα που έγινε τον περασμένο Αύγουστο στη Σιταριά, με Πρωτοβουλία Ομοσπονδίας Ενώσεων και Αδελφοτήτων Πωγωνίου, Δήμου Πωγωνίου, Δήμου Δερόπολης και Κοινότητας Σιταριάς, πιστοποιήθηκε για μια ακόμη φορά η κοινή Πολιτιστική Ταυτότητα Πωγωνίου και Δερόπολης. Την εκδήλωση τίμησε και ο Περιφερειάρχης Αλέκος Καχριμάνης, ο οποίος και μίλησε σχετικά, ανακοινώνοντας και μία ενδιαφέρουσα πληροφορία, γνωστοποιώντας απόφαση του αρμόδιου Υπουργού ότι, αποφασίστηκε και σύντομα θα ανοίξει το Τελωνείο Δρυμάδων για την εξυπηρέτηση των πέραν των συνόρων κατοίκων του ξεκομμένου Πωγωνίου των χωριών της Ελληνικής Εθνικής Μειονότητας και των άλλων ελληνόφωνων χωριών της περιοχής. Η είδηση αυτή χειροκροτήθηκε βέβαια απ' όλους, με την πρόσθετη πληροφορία ότι η απόφαση θα υλοποιηθεί σε σύντομο χρονικό διάστημα.
Το θέμα είχε προκόψει και στην παρόμοια Πολιτιστική Παμπωγωνησιακή εκδήλωση, η οποία είχε διοργανωθεί το 2022 στο χωριό του ξεκομμένου Πωγωνίου Σχωριάδες στην οποία συμμετείχε με την Αδελφότητα Σχωριαδιτών. Τότε, όσοι τόλμησαν να συμμετάσχουν στην εκδήλωση ή να την παρακολουθήσουν, διαβαίνοντας τα σύνορα, με την προσωρινή λειτουργία του Τελωνείου Αρυμάδων, δοκιμάστηκαν στην διαδρομή από την αθλιότητα του δρόμου, αλλά αισθάνθηκαν και μια θλίψη και ντροπή γιατί, 31 χρόνια μετά την πτώση του Χοτζικού καθεστώτος η κατάσταση του δρόμου δεν είχε βελτιωθεί, παρόλες τις καλές σχέσεις και παρόλα τα επονομαζόμενα διασυνοριακά προγράμματα της χώρας μας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Μετά την ανακοίνωση της καλής πληροφορίας από τον Περιφερειάρχη Αλ. Καχριμάνη στη Σιταριά, εμφανίστηκε συνδικαλιστής τελωνειακός και με δηλώσεις του διετύπωσε την αντίθεση του συνδικαλιστικού φορέα, με τον ισχυρισμό μάλιστα ότι: «δεν μπορεί να λειτουργήσει το Τελωνείο Δρυμάδων γιατί είναι καταργημένο με νόμο και ότι οι κάτοικοι των χωριών του Πωγωνίου εξυπηρετούνται καλά μέσω του Τελωνείου Κακαβιάς»!
Θα μπορούσε κάποιος από τους εκεί Πωγωνήσιους να πει στον αρνούμενο συνδικαλιστή να εφαρμόσει μια απόφαση της Πολιτείας, για την εξυπηρέτηση ενός τμήματος του ακριτικού Ηπειρωτικού Ελληνισμού, που διατηρεί ακόμη την Ελληνική πολιτιστική ταυτότητα και παράδοση, να κάνει ο ίδιος τη διαδρομή Ξεκομμένο Πωγώνι - Κακαβιά να ζήσει την δοκιμασία και να ξανακάνει την απαράδεκτη δήλωσή του, αν βέβαια εκφράζει και το σύνολο των Ελλήνων Τελωνειακών υπαλλήλων. Αλλά, κάποια ιστορικά στοιχεία για το τελωνείο Δρυμάδων ίσως είναι ευκαιρία να τα θυμηθούμε, όχι μόνο σαν Έλληνες αλλά και σαν άνθρωποι για όσα συνέβη σαν σε αυτόν τον χώρο.
Το γεγονός της αδικίας που δοκίμασε ο Ελληνισμός της περιοχής κατά την διαχάραξη των συνόρων από τις μεγάλες δυνάμεις, με την αναγνώριση του Αλβανικού Κράτους, που άφησαν έξω από τα σύνορα ελληνόφωνα χωριά, είναι κάτι που δηλοποιείται με την αναγνώριση της ύπαρξης της ταυτότητας της Εθνικής Ελληνικής Μειονότητας. Σήμερα, στα περισσότερα από 100 χρόνια από αυτή τη συνθήκη, αυτή η μειονότητα διατηρεί εις το όλον της τα χαρακτηριστικά της Ελληνικής ταυτότητας, με αμετάβλητα μάλιστα, όλα τα παραδοσιακά του πολιτιστικά προικιά αναλλοίωτα, να συμβιώνουν μέσα στο καθεστωτικό περιβάλλον. Οι δυο κοινές πολιτιστικές παμπωγωνησιακές εκδηλώσεις των τελευταίων χρόνων επιβεβαίωσαν τούτο, και αναβίωσαν τις ενθυμήσεις από μια ειρηνική εποχή που έτρεξε, σε μια μεγάλη περίοδο, μιας ανάπτυξης υψηλών επιδόσεων που γνώρισαν όλοι οι κάτοικοι του ευρύτερου αυτού χώρου.
Από τα χωριά αυτά, σαν μέρος της διασποράς των Ηπειρωτών έφθασαν και πρόκοψαν στη Βασιλεύουσα Πόλη, συμμέτοχοι σε ισνάφια, ιδρύματα, εθνικούς Συλλόγους, Αδελφότητες και στήριξαν στα χωριά σχολεία, εκκλησίες, δασκάλους κοινωφελή έργα. Δίπλα σε αυτά Ζάππαι, Ζωγράφοι. Τα Ζωγράφεια Διδασκαλεία στο Κεστοράτι σκόρπισαν στην Ήπειρο και στη Μακεδονία, δάσκαλους και δασκάλες τον 19° αιώνα, στα Ελληνικά σχολεία των κοινοτήτων. Στην Αμερική απόδημοι, κράτησαν και κρατούν ζωντανές και δραστήριες Αδελφότητες και εκπρόσωποί των ανεδείχθησαν ηγετικές προσωπικότητες της Πανηπειρωτικής Ομοσπονδίας Αμερικής Καναδά.
Δοκίμασαν τον εκπατρισμό σε όλους τους περιορισμούς στην Ελληνική Παιδεία, και πολλοί βρέθηκαν πρόσφυγες στα παραμεθόρια χωριά του ελεύθερου Πωγωνίου και βρήκαν εκεί καταφύγιο και τα παιδιά συνέχισαν τη μόρφωση στα σχολεία και στο Γυμνάσιο Πωγωνιανής.
Στο Έπος του '40, στα μέρη αυτά ενήργησε επιχειρήσεις το Ανεξάρτητο Τάγμα Πωγωνίου, και οι κάτοικοι γνώρισαν μια φευγαλέα λάμψη και χαρά από τους θριάμβους του Ελληνικού Στρατού και την αίσθηση μιας πρόσκαιρης ελευθερίας. Στην κατοχή, με άστοχη δράση της αλβανικής τσέτας, στα χωριά του μέσα Πωγωνίου, προκάλεσαν τους Γερμανούς οι οποίοι έκαψαν χωριά εντεύθεν και εκείθεν των συμβατικών συνόρων με πολλά ανθρώπινα θύματα. Και τότε πολλοί βρέθηκαν πάλι πρόσφυγες πυρόπληκτοι στην Πωγωνιανή ένα καταφύγιον και βοήθεια.
Η απελευθέρωση τους βρήκε φραγμένους και απομονωμένους στα σύνορα, με συρματοπλέγματα και ηλεκτροφόρα, και με διωγμούς και εκτοπίσεις, μακριά από τις εστίες τους. Και άνθεξαν και διατήρησαν τα πολιτιστικά χαρακτηριστικά, τη γλώσσα, τα ήθη, την μουσική μελωδία, την αντοχή του Γένους.
Κατά την εποχή της χάραξης των συνόρων, τα χωριά αυτά και τα χωριά Πωγωνίου εκατέρωθεν των συνόρων βρέθηκαν να έχουν κτήματα και προσκυνήματα έξω από τα σύνορα. Διατηρήθηκε ένα καθεστώς εκμεταλλεύσεως των κτημάτων από την απέναντι πλευρά με δυνατότητες μιας ελεύθερης επικοινωνίας. Με ειδικές άδειες επιτράπηκε μια ελεύθερη επικοινωνία μετακίνησης μαθητών του έξω από τα νέα σύνορα Πωγωνίου, προς το Γυμνάσιο Πωγωνιανής όπου φοιτούσαν.
Στα χρόνια αυτά, με το καθεστώς αυτό, στο Γυμνάσιο Πωγωνιανής, φοίτησαν και σταδιοδρόμησαν μέσα και έξω από τα σύνορα περισσότερα από 300 παιδιά της Εθνικής Ελληνικής Μειονότητας, καταγόμενα από περίπου 60 χωριά του ευρύτερου χώρου εκτός συνόρων.
Η αυγή της 28ης Οκτωβρίου 1940, βρήκε στην Πωγωνιανή, να φοιτούν στο Γυμνάσιο, περίπου 100 μαθητές αυτής της κατηγορίας. Με το καθεστώς αυτό, σε αυτόν τον συνοριακό χώρο, στις Δρυμάδες, λειτουργούσε από προπολεμικά, Τελωνείο για τον έλεγχο των διακινούμενων έτσι κατοίκων και μαθητών.
Την 28η Οκτωβρίου 1940, στο Τελωνείο Δρυμάδων, δίπλα στο ακριτικό φυλάκιο βρέθηκε και ο Τελώνης, ο οποίος ακολούθησε τα εκεί στρατιωτικά ακριτικά τμήματα του Στρατού, στο επιχειρησιακό σχέδιο αντιστάσεως και σύμπτυξης όλης της στρατιωτικής δύναμης του Ανεξάρτητου Τάγματος Πωγωνίου, που ήταν στρατοπεδευμένο στον συνοριακό τομέα. Την ίδια τακτική ακολούθησε και το Αστυνομικό συνοριακό τμήμα που μαζί με το Τελωνείο είχε την ευθύνη ελέγχου των διακινούμενων στον συνοριακό αυτόν πόρο των συνόρων.
Με τη κατάληψη της Ελλάδας από τα Ιταλικά στρατεύματα (1941) και στην διάρκεια της ιταλικής κατοχής, η Ιταλική διοίκηση εγκατέστησε στη θέση αυτή των συνόρων, Δρυμάδες, τόσο μια δύναμη Αστυνομικού ελέγχου (Καραμπιναρία), όσο και μία Τελωνειακή μονάδα (Φινανζερία), ελέγχου διακίνησης ανθρώπων και αγαθών.
Στην απελευθέρωση, στην αρχή και μέχρι το οριστικό κλείσιμο των συνόρων με την Αλβανία με συρματοπλέγματα, τον έλεγχο των διερχόμενών τα σύνορα πραγματοποιούσε, το εκεί συνοριακό φυλάκιο Δρυμάδων του Στρατού.
Η ιστορική συνέχεια του Τελωνείου Δρυμάδων επανέρχεται με την αποκατάσταση κάποιων καλών σχέσεων Ελλάδος Αλβανίας με τη λειτουργία του Τελωνείου Κακαβιάς, του πρώτου Τελωνείου που λειτούργησε τότε με την Αλβανία. Αυτή έγινε στην περίοδο της θητείας του Κάρολου Παπούλια ως υπουργού Eξωτερικών. Στη συνδιαλλαγή αυτή, ο Παπούλιας ζήτησε από τους Αλβανούς να επανασυσταθεί το τελωνείο Δρυμάδων, έστω και μερικώς, επικαλούμενος μάλιστα και το προπολεμικό καθεστώς της λειτουργίας του και της τότε εξυπηρέτησης των μαθητών του Γυμνασίου Πωγωνιανής «συμμαθητών του στα προπολεμικά χρόνια». Αργότερα και μετά τη λειτουργία του Τελωνείου Μέρτζανης, και την αλλαγή του καθεστώτος στην Αλβανία και την ελεύθερη διακίνηση ανθρώπων και αγαθών, λειτούργησε για κάποιο διάστημα και το Τελωνείο Δρυμάδων, το οποίο μετατράπηκε, λόγω αντιδράσεως των τελωνιακών υπαλλήλων, σε περιορισμένου χρόνου, και τελικώς λειτουργούσε πρόχειρα τις μέρες της εορτής της Μεγαλόχαρης, «χαριστικά», την εορτή της 15 Αυγούστου, με έναν Αστυνόμο, και σε κάποια επετειακή γιορτή. Εδώ πρέπει να προστεθεί, ότι αυτό το διάστημα, μετά την αρχική απόφαση έγκρισης αποκαταστάσεως τελωνειακής σύνδεσης στο συνοριακό σταθμό των Δρυμάδων, η Αλβανική πλευρά έχει κατασκευάσει στην απέναντι πλευρά του συνοριακού δρόμου, κτιριακό φυλάκειο, επανδρωμένο, όπου λειτουργεί η Αλβανική Τελωνειακή Υπηρεσία καθ' όλη την εργάσιμη ώρα της ημέρας στη διακίνηση πεζών, και αυτοκινήτων στον «χαρισματικό» χρόνο, υποχρεώνοντας τα αυτοκίνητα να διέρχονται από την Κακαβιά.
Μια τραγελαφική κατάσταση, σχεδόν «τιμωρητική», αφού το Ελληνικό Κράτος, επί ΠΑΣΟΚ, διέθετε από χρόνια πίστωση να βελτιωθεί ο επαρχιακός δρόμος Χάνι Δελβινάκι – Δρυμάδες - Σύνορα και η Νομαρχία δεν προχωρούσε και επέστρεφε το κονδύλιο. Επανήλθε το κονδύλιο επί Νομαρχίας κ. Αλ. Καχριμάνη και αφού λήφθηκε πρόνοια προστασίας των 20 σχεδόν γεφυριών της παλιάς επί τουρκοκρατίας χάραξης του δρόμου, ολοκληρώθηκε, εγκαινιάσθηκε και προχώρησαν και κάποιες συνεννοήσεις για την προώθηση βελτίωσης του τοπικού δικτύου στο ξεκομμένο Πωγώνι, οι οποίες δεν προωθήθηκαν, για λόγους που δεν έγιναν γνωστοί.
Κάποτε θα γραφεί και αυτή η σελίδα εγκατάλειψης του διασυνοριακού χώρου, ο οποίος ερημοποιείται, για να βρίσκεται σήμερα στα τραγικά χάλια ο δρόμος, σε μια περιοχή του Ακριτικού Ελληνισμού που επιμένει να διατηρεί ζωντανή την Εθνική Ελληνική Μειονότητα και να ακούγεται η λαλιά μας και το πικρό μοιρολόγι. Και τώρα, μετά την «συνδικαλιστική» παρέμβαση, το θέμα φαίνεται ότι πάγωσε και πάλι.
Μέσα στις τόσες επίσημες προσεγγιστικές επισκέψεις του Ηπειρώτη σεβαστού Προέδρου της Βουλής και βουλευτή Ιωαννίνων κ. Κώστα Τασούλα και τόσων αξιωματούχων της επικράτειας, που έρχονται στα Γιάννενα, για τελετές εγκαινίων πολιτιστικών και αναπτυξιακών έργων, και αναγέννησης των ερειπίων, ακόμη και των τουρκικών χαμάμ και τζαμιών, καταλοίπων της πονεμένης ανάμνησης, της Μουσουλμανικής κυριαρχίας, θα μπορούσε, μια χαλαρή μέρα εγκαινίων και δεξιώσεων, να κάνουν μια εκδρομική επίσκεψη σε αυτή την ακριτική περιοχή του Ελληνισμού, η οποία ακόμα ανασαίνει, πριν πλακώσει η Τουρκιά ή κάποιος «αμερικάνος» σωτήρας! Να διατρέξουν αυτή τη διαδρομή, να γνωρίσουν το ξεκομμένο και ξεχασμένο Πωγώνι και τον άλλο ελληνόφωνο πληθυσμό της περιοχής για να αισθανθούν ένα σφύξιμο και εθνικό πόνο στην καρδιά τους.
Κάποια από τα πληθωρικά δισεκατομμύρια της αντικλιματικής υστερίας ή από τα φαραωνικά έργα βιτρίνας των μεγαλοπόλεων ή τα σκουριασμένα αθλητικά έργα της Καλατράβιας ουτοπίας, που τώρα ανακαλύπτεται ότι πρέπει να σωθούν από κάποια Νέμεση που πλησιάζει, μετά την Ύβρη μιας κατασκευής αταίριαστης στην αυλή του Παρθενώνα, και στην αίγλη της μεγάλης ΙΔΕΑΣ του ΟΛΥΜΠΙΣΜΟΥ.
Θα μπορούσαν να διατεθούν κάποια ποσά και για αυτή την περιοχή, στην ποδιά της Ελληνικής Ιστορίας και παράδοσης, που αποτελεί ντροπή για την ελληνική επικράτεια και την παράδοση της ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗΣ που εξαφανίζεται.
Κωνσταντίνος Κωστούλας / Πρωινός Λόγος
