Η Νίζνα (στα Ουκρανικά Νιzin) βρίσκεται 126 χιλιόμετρα Β.Α. του Κιέβου. Από τα μέσα του 17ου αιώνα μετατρέπεται στο μεγαλύτερο εμπορικό και βιοτεχνικό κέντρο της Ουκρανίας, χάρη στο εμπορικό δαιμόνιο των Ελλήνων που είχαν εγκατασταθεί σ' αυτήν την πόλη, αφού έγκαιρα διέγνωσαν τη γεωγραφική και εμπορική της σημασία.
Ήταν ευτύχημα για τον Ελληνισμό της Νίζνας η παρουσία εκεί, κατά το έτος 1670, ενός εμπνευσμένου ιερωμένου, του παπά-Χριστοδούλου από το Αγγελόκαστρο της Αιτωλοακαρνανίας. Ιδρύει διαδοχικά τους σωζόμενους και σήμερα Ναούς των Αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ και αργότερα τον μεγαλόπρεπο Ναό των Αγίων Πάντων. Τους προτρέπει να προχωρήσουν στην ίδρυση του Ελληνικού Αδελφάτου της Νίζνας, η συγκρότηση και λειτουργία του οποίου στηρίχθηκε σε ένα πρωτοποριακό για την εποχή εκείνη καταστατικό. Ξεκαθαρισμένα τα καθήκοντα και τα δικαιώματα των μελών του. Πλούσια τα εκκλησιαστικά και διοικητικά προνόμια τα οποία παραχώρησε η Ρωσική Αυτοκρατορία στην οποία υπαγόταν εκείνη την εποχή η διοικητική περιφέρεια της Ουκρανίας.
Σε σύντομο χρονικό διάστημα οι Έλληνες της Νίζνας ανέπτυξαν αξιοθαύμαστη δραστηριότητα. Δεν αποτελούσαν μια απλή τάξη εμπόρων, αλλά ένα επίσημα αναγνωρισμένο φορέα εξουσίας, καθώς η αξία τους για την οικονομική και πνευματική ανάπτυξη της πόλης και όλης της περιοχής αναγνωρίζεται από όλους. Η Αικατερίνη της Ρωσίας με ειδικό διάταγμα ιδρύει το περίφημο Γραικικό Μαγιστράτο, ένα είδος ημιανεξάρτητης Ελληνικής Δημοκρατίας, με Έλληνα Δήμαρχο και με πλήρη αυτοδιοικητικά δικαιώματα. Αυτά τα δικαιώματα υπήρξαν το αντίδωρο των προσφορών των Ελλήνων προς τη δεύτερη πατρίδα τους τη Νίζνα, στην οποία ανέπτυξαν αξιόλογη κοινωνική και πνευματική δραστηριότητα για την οποία πολιτογραφήθηκαν στην ιστορία αυτής της πόλης, ως «αξιοσέβαστοι Έλληνες Έμποροι».
Χτίζουν Ελληνικό Σχολείο, το κτίριο του οποίου σώζεται μέχρι σήμερα. Σ' αυτό φοίτησαν παιδιά Ελλήνων και ξένων και η άψογη λειτουργία του έγινε γνωστή στη Ρωσία και έξω από αυτή, προκαλώντας την άμιλλα όλων των Γραικών ως «το μόνον φάρμακον της θεραπείας του πάθους των διά τα γράμματα». Πρωταρχική επίσης ήταν η μέριμνά τους για την υγεία και την πρόνοια. Αυτή εκδηλώθηκε με την ίδρυση του πρώτου Νοσοκομείου στη Νίζνα από τους Αδελφούς Ζωσιμάδες, με την ίδρυση επίσης του πρώτου Φαρμακείου και Γηροκομείων, ενώ ταυτόχρονα στολίζουν την πόλη με καλλιπρεπή οικοδομήματα, ανάμεσα στα οποία ξεχωρίζει μέχρι σήμερα το μεγαλοπρεπές κτίριο της Λέσχης Ελλήνων Εμπόρων, στο οποίο στεγάζεται σήμερα το Ιστορικό Αρχείο του Πανεπιστημίου της Νίζνας με αναρίθμητα και πολύτιμα συγγράμματα Αρχαίων Ελλήνων Συγγραφέων και προτομές Εθνικών μας Ευεργετών που σου δίνει την εντύπωση ότι βρίσκεσαι σε ελληνικό ιστορικό ίδρυμα.
Χωρίς να θέλει κανείς να υπερβάλει τα πράγματα, την άριστα οργανωμένη Ελληνική Κοινότητα της Νίζνας μπορεί άνετα να την ονομάσει Κοινότητα των Ηπειρωτών. Και τούτο όχι μονάχα γιατί αυτοί υπερτερούσαν αριθμητικά και αποτέλεσαν τον πυρήνα της, αλλά συνέβαλαν ταυτόχρονα στην άρτια οργάνωσή της και στην ελληνοποίηση ενός μεγάλου μέρους της κοινωνίας της Νίζνας.
Από τη Νίζνα ξεκίνησε τη σταδιοδρομία της η οικογένεια του Ψαλίδα, εκεί εκδηλώθηκε η αρχική εμπορική δραστηριότητα του Αναστάσιου Αβέρωφ, ιδρυτής του Ελληνικού Σχολείου της Νίζνας υπήρξε ο Αλέξανδρος Μπούμπας από το Μέτσοβο. Στη Νίζνα εγκαταστάθηκε ο Τριαντάφυλλος Δομπόλης, πατέρας του Εθνικού Ευεργέτη Ιωάννη Δομπόλη, έμποροι της Νίζνας υπήρξαν ο Ζώης Καπλάνης ο Μάνθος και ο Γεώργιος Ριζάρης, οι αδελφοί Ζωσιμάδες, από τους οποίους ο Αναστάσιος και ο Νικόλαος έζησαν και πέθαναν στη Νίζνα, όπου βρίσκονται και σήμερα οι τάφοι τους, στον περίβολο του Ναού Κωνσταντίνου και Ελένης, τον οποίο οι ίδιοι έκτισαν στο Ελληνικό Ορθόδοξο Νεκροταφείο της Νίζνας.
Αυτά είχαν υπόψη τους, κατά τη δεκαετία του 1990, οι πρωτεργάτες της Ελληνο-ουκρανικής φιλίας, ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Χρήστος Λασκαρίδης ο οποίος -πρώτος- επισκέφθηκε τη Νίζνα και ο πρωτοπρεσβύτερος της Ελληνικής Εκκλησίας των Αγίων Πάντων, δημιουργός και διευθυντής του Ιστορικού Αρχείου, Αλέξανδρος Μορόζοφ, που έθεσαν και θέμα αδελφοποίησης των πόλεων των Ιωαννίνων και της Νίζνας.
Τη σκυτάλη από τότε παρέλαβε ο Σύνδεσμος Αποφοίτων Ζωσιμαίας Σχολής Ιωαννίνων «Οι Ζωσιμάδες», ο οποίος, από το έτος 2000, πραγματοποίησε αλλεπάλληλες επισκέψεις στη Νίζνα, εντατικοποίησε και πέτυχε την αδελφοποίηση των δυό πόλεων, κατέγραψε όλα τα σωζόμενα Ελληνικά Μνημεία της πόλης, με τη βοήθεια του Αλέξανδρου Μορόζοφ ανέσυρε από το Αρχείο της Ελληνικής Κοινότητας της Νίζνας το πλούσιο και πολύτιμο για το σκοπό του Συνδέσμου αρχειακό υλικό που χύνει άπλετο φως στο μεγαλείο των μεγάλων Εθνικών μας Ευεργετών που έδρασαν σ' αυτήν. Και από τότε πραγματοποίησε αρκετές επισκέψεις και ομαδικές εξορμήσεις συμπατριωτών μας που ήθελαν να γνωρίσουν αυτά τα μέρη που συνδέονται άμεσα με τον Απόδημο Ελληνισμό και έγιναν με ενθουσιασμό δεκτοί από τους Έλληνες της Νίζνας, από τις τοπικές αρχές της πόλης και από τον Ελληνικό Σύλλογο της Νίζνας «ΟΙ ΖΩΣΙΜΑΔΕΣ».
Είχα παρακαλέσει, κατά την τελευταία εξόρμηση στη Νίζνα, το 2019, τον Αλέξανδρο Μορόζοφ να συντάξει ένα σύντομο κείμενο για τους Ζωσιμάδες, στους οποίους ο ίδιος είχε αφιερώσει το βιβλίο του «Καρδιές Αφιερωμένες στην Ελλάδα» -εννοεί τους Ζωσιμάδες- προκειμένου να το συμπεριλάβουμε στον υπό έκδοση Αναμνηστικό Τόμο με τον τίτλο «Οδοιπορικό στη ζωή και το έργο των Ζωσιμάδων». Δέχτηκε ασμένως και με πολλές ευχαριστίες την πρόταση. Ώσπου τελικά, τις προάλλες, που μέσα στο καταφύγιο διάβασε την ανάρτηση για την επικείμενη έκδοση του Αναμνηστικού Τόμου, μου έστειλε το μήνυμα:
«Δέκα φορές την ημέρα τρέχουμε στα καταφύγια για να γλιτώσουμε από τις βόμβες και τους πυραύλους που πέφτουν ασταμάτητα. Αν επιζήσω θα ανταποκριθώ ευχαρίστως στο αίτημά σας». Και το ερώτημα: Γιατί;
Σπύρος Εργολάβος / Πρωϊνός Λόγος
