«Μεγάλες» Αλβανίες, Σερβίες, Βουλγαρίες…

Κάτω από τη βαλκανική χόβολη των εθνικισμών, όμως, εξακολουθούν να σιγοκαίνε εστίες και κατά περίσταση τροφοδοτούνται από ισχυρούς –«κακόβουλους», όπως τους χαρακτήρισε στη συνέντευξή του στην «Κ» ο πρόεδρος της Βόρειας Μακεδονίας Στέβο Πενταρόφσκι– γεωπολιτικούς παίκτες, ανάλογα με τα συμφέροντά τους. Οσμίζονται επερχόμενη αναταραχή και σπεύδουν να διαμορφώσουν ατζέντα οι ιεροκήρυκες του βαλκανικού μικρομεγαλισμού;

Δεν είναι λίγοι εκείνοι που διαβλέπουν κινδύνους αποσταθεροποίησης της μεταπολεμικής αρχιτεκτονικής στην περιοχή, με συνακόλουθα δεινά. O πρώην πρέσβης των ΗΠΑ στο Βελιγράδι, Γουίλιαμ Μοντγκόμερι (αυτός που κατηύθυνε την εκστρατεία ανατροπής του Μιλόσεβιτς) δημοσιοποίησε πρόσφατα (στην κροατική τηλεόραση) φόβους ότι μπορεί να ξεσπάσουν νέες συγκρούσεις στα Βαλκάνια, καθώς, όπως είπε, κανένα από τα προβλήματα δεν έχει επιλυθεί, ενώ προειδοποίησε ότι «η περιοχή δεν είναι πλέον στο επίκεντρο της αμερικανικής πολιτικής». Αυτό το τελευταίο, η ενδεχόμενη σταδιακή απόσυρση του αμερικανικού ενδιαφέροντος από τα Βαλκάνια στο όνομα άλλων γεωπολιτικών προτεραιοτήτων (Ειρηνικός, Κίνα, Ανατολική Ασία γενικότερα), είναι που κάνει πολλούς να τρέμουν.

Οι Αμερικανοί επέβαλαν τον μεταπολεμικό βαλκανικό χάρτη και παραμένουν οι εγγυητές των συμφωνιών επί των οποίων στηρίζεται έως σήμερα η ειρήνη και η σταθερότητα. Αρέσει ή δεν αρέσει, ο αμερικανικός παράγοντας έχει τον πρώτο λόγο στις εξελίξεις στη Βαλκανική και η απουσία του θα προκαλέσει επικίνδυνο κενό ισχύος που θα απελευθερώσει φυγόκεντρες εθνικιστικές και αλυτρωτικές δυναμικές, ικανές να σπρώξουν και πάλι την περιοχή σε περιπέτειες. Το αν θα εγκαταλείψουν και σε ποιο βαθμό οι Αμερικανοί την περιοχή, μόνο οι ίδιοι το ξέρουν και σίγουρα θα εξαρτηθεί από τους γενικότερους σχεδιασμούς τους, όμως ο φόβος αυτός πλανιέται ήδη στα Βαλκάνια. Ο κόσμος της διπλωματίας και της πολιτικής προσπαθεί με ανησυχία να φανταστεί την επόμενη μέρα στα Βαλκάνια, χωρίς το στιβαρό αμερικανικό χέρι που θα συγκρατεί το πηδάλιο της ειρήνης και της σταθερότητας και του γεωπολιτικού προσανατολισμού.

Μέχρι πριν από μερικά χρόνια η απάντηση θα μπορούσε να ήταν: οι Αμερικανοί φεύγουν, οι Γερμανοί, οι Γάλλοι, οι Ενωμένοι Ευρωπαίοι (Ε.Ε.) έρχονται. Τώρα όμως όχι. Οι κοινωνίες στα Δυτικά Βαλκάνια δείχνουν να έχουν απολέσει την εμπιστοσύνη στην Ευρώπη. Οι ισχυροί της Ε.Ε. κάνουν το δικό τους διακριτό παιγνίδι επιρροής, με γνώμονα τα κρατικά και οικονομικά συμφέροντά τους. Η απροθυμία των Βρυξελλών να προχωρήσει την ενταξιακή διαδικασία των υποψήφιων κρατών έχει σκορπίσει απογοήτευση στους λαούς, που αισθάνονται ότι οι Ευρωπαίοι τους κοροϊδεύουν. Οι φιλοευρωπαίοι ηγέτες και απλοί άνθρωποι εμφανίζονται απαυδισμένοι. Τη μια ο Μακρόν εμποδίζει τις διαπραγματεύσεις (Βόρεια Μακεδονία, Αλβανία) για να διαπραγματευθεί με το Βερολίνο, την άλλη οι Ελληνες και οι Βούλγαροι λένε «στοπ» για ιστορικές διενέξεις, ακόμα και η Γερμανίδα καγκελάριος Αγκελα Μέρκελ, που τόσο πολύ διαφήμιζε τη στρατηγική της ένταξης των Δυτικών Βαλκανίων, στην αποχαιρετιστήρια Σύνοδο Κορυφής στη Λιουμπλιάνα τούς έδωσε «πισώπλατη μαχαιριά» μπλοκάροντας την πρόταση της σλοβενικής προεδρίας για ορίζοντα ολοκλήρωσης των ενταξιακών διαπραγματεύσεων το 2030. Κυριαρχεί στις κοινωνίες η πεποίθηση ότι «δεν μας θέλουν».

«Οι ΗΠΑ δεν είναι πλέον τόσο παρούσες στην περιοχή, έχουν άλλες παγκόσμιες προτεραιότητες και οι Ευρωπαίοι σπάνια παρουσιάζουν ενιαία στάση για πολλά πράγματα. Η ευρωπαϊκή προοπτική χάνει την ελκυστικότητά της και όλο και περισσότεροι άνθρωποι στην περιοχή αρχίζουν να αναζητούν "άλλες εναλλακτικές"», προειδοποίησε ο πρόεδρος της Βόρειας Μακεδονίας, φωτογραφίζοντας τη ρωσική πρόταση για ένταξη στην Ευρασιατική Ενωση, που η Μόσχα διακινεί στα Βαλκάνια.

Σε μια τέτοια ατμόσφαιρα αγωνίας για την επόμενη μέρα στα Βαλκάνια χωρίς τους Αμερικανούς, θεωρίες και φωνές για τη διευθέτηση των υφιστάμενων εκκρεμοτήτων (Κόσοβο, Βοσνία-Ερζεγοβίνη κ.λπ) στη βάση ενός νέου συνοριακού καθεστώτος, διά του οποίου θα επιλυθούν(;) οριστικά τα τρία καυτά ιστορικά ζητήματα της Βαλκανικής (Σερβικό, Αλβανικό, Μακεδονικό) δυναμώνουν. Διόλου άσχετο με την υπόγεια κινητικότητα, την άνοιξη κυκλοφόρησε σε διπλωματικούς κύκλους και διοχετεύθηκε στα ΜΜΕ των Δυτικών Βαλκανίων «non paper» που αποδόθηκε στον πρωθυπουργό της Σλοβενίας (ο ίδιος το διέψευσε) που ασκούσε την προεδρία της Ε.Ε., το περιεχόμενο του οποίου προκάλεσε αναταραχή. Ανάμεσα στις προτάσεις ήταν η «ειρηνική διχοτόμηση» της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης, με τη Σερβία και την Κροατία να παίρνουν εδάφη της με συμπαγείς πληθυσμούς ομοεθνών τους, ένωση του Κοσόβου με την Αλβανία και αυτονομία του σερβοκρατούμενου Βορείου Κοσόβου.

«Η αλλαγή των συνόρων σημαίνει το άνοιγμα του κουτιού της Πανδώρας», δήλωσε αντιδρώντας ο τότε ύπατος εκπρόσωπος για τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, Βαλεντίν Ινσκο. «Αν κάποιος θέλει να σκεφθεί να αλλάξει τα σύνορα, ας επισκεφθεί πρώτα τα στρατιωτικά νεκροταφεία από τη Γαλλία έως το Στάλινγκραντ», προειδοποίησε, ενώ το BBC σχολίασε πως «αυτό (σ.σ. το «non paper») μοιάζει περισσότερο με μια λίστα επιθυμιών από τους εθνικιστές της δεκαετίας του '90 και όλοι γνωρίζουν πώς τελείωσε αυτή η δεκαετία».

Το προαναφερθέν non paper δεν ήταν βεβαίως το πρώτο έγγραφο που τροφοδοτούσε «ανεπισήμως» συζητήσεις και σενάρια, και άνοιγε ορέξεις για αλλαγή των υφιστάμενων συνόρων. Τέτοιες «επιθυμίες», με τη μορφή προτάσεων και σεναρίων για επίλυση των διαφορών, διακινούνται κατά καιρούς, κυρίως από πολιτικούς παράγοντες και θεωρητικούς του εθνικισμού στα Τίρανα αλλά και στο Βελιγράδι· εσχάτως μάλιστα με «περιτύλιγμα» που δεν θα ερεθίζει όσους διαβλέπουν νέα δεινά.
Ετσι, οι Αλβανοί αντικατέστησαν στη ρητορική τους τη «Μεγάλη Αλβανία» με τη «Φυσική Αλβανία» ή (ανάλογα με το ακροατήριο) την «εθνική ένωση των Αλβανών», στην οποία συμπεριλαμβάνουν τους ομοεθνείς τους σε Κόσοβο, Βόρεια Μακεδονία, νότια Σερβία, Μαυροβούνιο και οι πιο προωθημένοι και την ελληνική Ηπειρο. Οι Σέρβοι, αντί για το δόγμα Μιλόσεβιτς «όλοι οι Σέρβοι σε μια Σερβία», για να κάνουν πιο ευκολοκατάπιοτο το «χάπι» της Μεγάλης Σερβίας προβάλλουν ως στόχο του Βελιγραδίου έναν ενωμένο «Σερβικό Κόσμο», με την προσάρτηση προφανώς των Σέρβων της Βοσνίας, Κροατίας, Κοσόβου, Μαυροβουνίου.

Οι Βούλγαροι δεν κάνουν μεν ανοιχτά κουβέντα για «Μεγάλη Βουλγαρία», επαναφέρουν όμως, ωθούμενοι από τον σκληρό εθνικιστικό πυρήνα, πιεστικά στην ατζέντα των διμερών σχέσεων αλλά και της Ε.Ε. το αφήγημα «ένα έθνος δύο κράτη», με τη Βόρεια Μακεδονία να θεωρείται για εκείνους το απολωλός πρόβατο των συγκρούσεων του 19ου αιώνα και του διαμελισμού της Μακεδονίας, την οποία, ανάλογα με το πώς θα γυρίσει ο τροχός της Ιστορίας, επιθυμούν να επαναφέρουν στο εθνικό «μαντρί». Η ρητορική αυτή εντείνει τις ανησυχίες περί αναβίωσης των εθνικισμών και μεγαλοϊδετισμών και μιας νέας βαλκανική τρέλας.

Ο ηγέτης του Μαυροβουνίου Μίλο Τζουκάνοβιτς, με αφορμή τις πρόσφατες αναφορές του Βελιγραδίου περί «Σερβικού Κόσμου», υπενθύμισε ότι στη δεκαετία του 1990 ο σερβικός εθνικισμός προώθησε την ιδέα όλων των Σέρβων σε ένα κράτος και προειδοποίησε πως σήμερα, αντί αυτού, υπάρχει το σύνθημα «Σερβικός Κόσμος» που είναι στην πραγματικότητα ο ίδιος στόχος με διαφορετικό σχήμα λόγου.

Αμερικανοί και Ευρωπαίοι έχουν ασκήσει κατά καιρούς σκληρή κριτική σε Τίρανα και Πρίστινα για αλυτρωτικές δηλώσεις και διακηρύξεις περί ενοποίησης Αλβανίας και Κοσόβου, αλλά οι Αλβανοί ηγέτες δεν λένε να το αποσύρουν από τη ρητορική τους. Το Στέιτ Ντιπάρτμεντ, μάλιστα, με υπόμνημά του προς το αλβανικό υπουργείο Εξωτερικών εξέφρασε την ανησυχία του για τη συμπεριφορά της αλβανικής ηγεσίας, επισημαίνοντας πως αυτή «όχι μόνο προάγει μια ακόμη πιο εμπρηστική συμπεριφορά και αποσπά την προσοχή από τις προτεραιότητες της περιοχής, αλλά δυνητικά υποκινεί τη βία, υπονομεύει την ειρήνη και τη σταθερότητα και έχει αντίκτυπο στις μεταξύ μας σχέσεις…».

«…Μη μας αναγκάζεται να σας καταδικάσουμε δημοσίως», κατέληγε το υπόμνημα. Δηλώσεις του Ράμα περί συνομοσπονδίας Αλβανίας και Κοσόβου αποδοκίμασε o ειδικός σε ζητήματα Νοτιοανατολικής Ευρώπης Φλόριαν Φαϊεράμπεντ από το ίδρυμα KAS. «Τα όνειρα για μια Μεγάλη Αλβανία, μια Μεγάλη Σερβία ή μια Μεγάλη Κροατία δεν έχουν θέση στον 21ο αιώνα. Ολοι γνωρίζουμε πού οδήγησε ο μεγαλοϊδεατισμός της Γιουγκοσλαβίας στη δεκαετία του '90. Θρηνήσαμε εκατοντάδες χιλιάδες θύματα. Οταν όμως επανέρχονται τα σχέδια αυτά σε δηλώσεις, τότε αυτό μας ανησυχεί. Το κοινό ευρωπαϊκό οικοδόμημα είναι ακριβώς το αντίθετο μιας εθνολαϊκιστικής πολιτικής».
Μέχρι πού μπορεί όμως να φτάσει αυτή η παρανοϊκή συζήτηση και ποιος, εκτός από τους Αμερικανούς, μπορεί να την τερματίσει; Επί του παρόντος και όσο οι Αμερικανοί κάνουν παιγνίδι στην περιοχή, κανείς απ' όσους ορέγονται εθνικά μεγαλεία δεν τολμάει να θέσει σε κίνηση σχέδια και διαδικασίες επί του πεδίου, διπλωματικού ή, ακόμα χειρότερα, στρατιωτικού.

Ο Αμερικανός πρόεδρος Τζο Μπάιντεν εξήγγειλε με διάταγμα που υπέγραψε στις 9 Ιουνίου το δόγμα του για τα Βαλκάνια, το οποίο προβλέπει, υπό την απειλή κυρώσεων σε όποιον επιχειρήσει να τις υπονομεύσει, την πιστή τήρηση και εφαρμογή των πέντε μεταπολεμικών συμφωνιών-πυλώνων της ειρήνης και σταθερότητας, στα μεταπολεμικά Βαλκάνια. Ηταν ένα μήνυμα προς όλους όσοι ονειρεύονται μεταβολή συσχετισμών, ότι οι ΗΠΑ δεν θα το επιτρέψουν.

Τότε, όμως, δεν είχε μεσολαβήσει το αμερικανικό «κάζο» στην απαγκίστρωση από το Αφγανιστάν, ούτε είχε εξαγγελθεί στροφή της εξωτερικής πολιτικής στη Νοτιοανατολική Ασία και στον Ειρηνικό, που σηματοδότησε τα γεωπολιτικά ενδιαφέροντα της νέας κατάστασης στην Ουάσιγκτον. Το πιο πιθανό είναι ότι δεν θα δούμε στο άμεσο μέλλον σκηνές τύπου Καμπούλ με Αμερικανούς στρατιώτες να συνωστίζονται σε αεροδρόμια για να επιστρέψουν στην πατρίδα τους.

Οπως και να εξελιχθούν τα πράγματα στην περιοχή, το βέβαιο είναι ότι οι ΗΠΑ δεν πρόκειται να αποσύρουν τη στρατιωτική τους παρουσία από περιοχές όπως η Ελλάδα (Αλεξανδρούπολη), η Βουλγαρία και η Ρουμανία, που θεωρούνται υψίστης σημασίας για τις κινήσεις τους στον Βόσπορο, στη Μαύρη Θάλασσα, στην Ουκρανία και στον Καύκασο. Μένει να φανεί το τι σχεδιάζουν να κάνουν λίγο πιο πίσω, στα δυτικά των Βαλκανίων. Είναι τόσο ρευστές και ευαίσθητες οι ισορροπίες εκεί και τέτοια η σύγκρουση επιρροής με τη Ρωσία, που η αίσθηση και μόνο ότι οι Αμερικανοί θα πάψουν να ασχολούνται, μπορεί να προκαλέσει και επικίνδυνες αναταράξεις.

Γιατί τρομάζει μια νέα εδαφική και πληθυσμιακή μοιρασιά στα Βαλκάνια; Η αλήθεια είναι ότι εστίες έντασης ικανές να αναθερμανθούν υπάρχουν πολλές και κυρίως πέριξ δύο κρατών, της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης και του Κοσόβου, που παραμένουν ετοιμόρροπα, ιδίως το πρώτο. «Γιατί λοιπόν να μη γίνει μια "ειρηνική διανομή" μεταξύ των μητροπολιτικών εθνικών κέντρων, Βελιγραδίου και Τιράνων, και να επιλυθούν μια και καλή το Σερβικό και το Αλβανικό ζήτημα, εκτονώνοντας τους εθνικισμούς;», αναρωτιούνται πολλοί. Πρώτον, απαντούν όσοι τρομάζουν σε ένα τέτοιο σενάριο, διότι η εθνοτική μείξη στους πληθυσμούς της Βαλκανικής, ειδικά το τμήμα της πρώην Γιουγκοσλαβίας, είναι τέτοια που ο διαχωρισμός πρέπει να θεωρείται αδύνατος, εκτός αν γίνει «με το μαχαίρι», όπως στον εμφύλιο του '90, όπερ σημαίνει νέοι πόλεμοι και αίμα. Δεύτερον, ας υποθέσουμε ότι οι επίδοξοι «μεγάλοι» τα βρίσκουν μεταξύ τους. Τι προκύπτει; Οι Σέρβοι παίρνουν εδάφη της Βοσνίας, της Κροατίας, του Μαυροβουνίου, του Κοσόβου και φτιάχνουν τον «Σερβικό Κόσμο», μια Μεγάλη Σερβία. Αμέσως αναδύεται η Μεγάλη Αλβανία, με ένωση της εθνικής μήτρας με το εναπομείναν Κόσοβο, τις δυτικές επαρχίες της Βόρειας Μακεδονίας (Τέτοβο), εδάφη του Μαυροβουνίου, αλλά και της νότιας Σερβίας και βεβαίως την ελληνική Τσαμουριά. Εξ αντανακλάσεως η Βουλγαρία διεκδικεί το υπόλοιπο της Βόρειας Μακεδονίας, η Κροατία την Ερζεγοβίνη και στη Βαλκανική αναδύονται τουλάχιστον δύο υπερτροφικά κράτη και ο υφιστάμενος συσχετισμός δυνάμεων –στον οποίο δεν κυριαρχεί ουσιαστικά κανείς– ανατρέπεται. Θα ανεχθούν η Ελλάδα και η Τουρκία να μεγαλώνουν οι άλλοι Βαλκάνιοι γύρω τους; Τα ευρωπαϊκά, αμερικανικά, ρωσικά συμφέροντα θα επιτρέψουν μια νέα γεωπολιτική πραγματικότητα στα Βαλκάνια με πανίσχυρους «μεγάλους» περιφερειακούς παίκτες; Οπότε η πόρτα της κολάσεως ανοίγει και αυτό είναι που τρομάζει σήμερα στη σκέψη ότι οι Αμερικανοί μπορεί να φύγουν.

_{πηγή: kathimerini.gr}