Τα δικαιώματα της μειονότητας, ο αλβανικός επεκτατισμός και η οριοθέτηση των θαλάσσιων ζωνών συνεχίζουν μεταξύ άλλων να επηρεάζουν αρνητικά τις διμερείς σχέσεις σύμφωνα με έρευνα του ΕΛΙΑΜΕΠ και της Ανοιχτής Κοινωνίας της Αλβανίας που παρουσιάστηκε την Τρίτη παρουσία Δένδια.
To 78% των Ελλήνων πιστεύει ότι καταπατώνται τα δικαιώματα της Εθνικής Ελληνικής Μειονότητας στην Αλβανία, ενώ το 94% των Αλβανών θεωρούν ότι η Αλβανία σέβεται τα δικαιώματα της μειονότητας.
Η μελέτη παρουσιάζει τα αποτελέσματα παράλληλων ερευνών κοινής γνώμης που πραγματοποιήθηκαν από την Μονάδα Ερευνών Κοινής Γνώμης του Πανεπιστημίου Μακεδονίας στην Ελλάδα και την εταιρία Datacentrum στην Αλβανία. Οι δύο έρευνες είχαν εθνικό αντιπροσωπευτικό δείγμα και η συλλογή δεδομένων πραγματοποιήθηκε στις 13-20 Δεκεμβρίου 2019 στην Ελλάδα και στις 11-26 Φεβρουαρίου 2020 στην Αλβανία. Οι παράλληλες έρευνες κατέγραψαν τις αντιλήψεις και στάσεις των δύο κοινωνιών για τις διμερείς σχέσεις και διαφορές, την εικόνα που έχει η κάθε κοινωνία για την άλλη, τα σημεία σύγκλισης και απόκλισεις, τις θετικές τάσεις και τις προκλήσεις για το μέλλον.
Εισαγωγή & συνολικά συμπεράσματα
Οι δύο έρευνες τεκμηριώνουν τη μεγάλη απόσταση που έχουν διανύσει οι δύο χώρες και οι δύο κοινωνίες στην κατεύθυνση της αμοιβαίας κατανόησης και βελτίωσης των σχέσεων. Τα ευρήματα δείχουν ότι υπάρχει ένα κλίμα εμπιστοσύνης που χτίζεται σταδιακά, με αργά αλλά σταθερά βήματα. Κάποια ζητήματα που στο παρελθόν χώριζαν τις δύο κοινωνίες (όπως για παράδειγμα το ζήτημα των Αλβανών μεταναστών στην Ελλάδα) δεν αποτελούν πια πρόβλημα, αλλά ευκαιρία και γέφυρα μεταξύ των δύο λαών. Ομοίως η ελληνική μειονότητα αποτελεί συνδετικό κρίκο των δύο κοινωνιών. Τα έντονα αρνητικά αισθήματα και στερεότυπα μεταξύ των δύο λαών βρίσκονται σε διαδικασία υποχώρησης, αν και επιβιώνουν σε κάποιο βαθμό. Συνολικά η αλβανική πλευρά φαίνεται να έχει ξεπεράσει πιο γρήγορα τα στερεότυπα και να έχει πια ιδιαίτερα θετικές αντιλήψεις για τη ελληνική πλευρά. Η ελληνική κοινωνία ακολουθεί αλλά με πιο αργό ρυθμό, κάτι που φανερώνει ότι υπάρχουν ακόμα έντονες προκαταλήψεις που διατηρούνται ζωντανές στα ΜΜΕ και το δημόσιο λόγο. Ιδιαίτερα σημαντική είναι η διάσταση της ευρωπαικής ολοκλήρωσης, καθώς και οι δύο χώρες έχουν έντονα δυτικό γεωπολιτικό προσανατολισμό, η Αλβανία είναι αποφασισμένη να βαδίσει στο μονοπάτι της ένταξης στη ΕΕ και η ελληνική κυβέρνηση είναι υποστηρικτική αυτού του εγχειρήματος.
Συγχρόνως, όμως, οι έρευνες αποκαλύπτουν και σημεία που χρήζουν προσοχής, περισσότερης ανάλυσης και πολιτικών δράσεων ώστε να βελτιωθουν περαιτέρω οι σχέσεις των δύο πλευρών. Για παράδειγμα, οι δύο κοινωνίες έχουν πολύ διαφορετικές αντιλήψεις για τα βασικά προβλήματα που εμποδίζουν τη μεγαλύτερη βελτίωση των διμερών σχέσεων. Η αλβανική πλευρά εστιάζει στο ζήτημα των θαλασσίων ζωνών και στα θέματα του πληθυσμού των Τσάμηδων, ενώ η ελληνική πλευρά ανησυχεί για τον αλβανικό εθνικισμό και αλυτρωτισμό. Είναι προφανές ότι η απόφαση των δύο κυβερνήσεων να οδηγήσουν το ζήτημα των θαλασσίων ζωνών στο Διεθνές Δικαστήριο έχει την προοπτική να αφαιρέσει ένα σημαντικό πρόβλημα από τη διμερή ατζεντα. Αλλά και η αλβανική πλευρά θα πρέπει να κάνει περισσότερα ώστε να καθησυχάσει την ελληνική κοινωνία για τις προθέσεις και την καλή της πίστη. Στα θέματα των Τσάμηδων, και οι δύο κοινωνίες συμφωνούν ότι είναι εμπόδιο στη βελτίωση των σχέσεων αλλά έχουν εκ διαμέτρου αντίθετες απόψεις για τη φύση του προβλήματος και των πιθανών λύσεων.
Συνολικά, οι δύο έρευνες δείχνουν θετικές τάσεις και δυναμική αισθητής βελτίωσης των σχέσεων σε πολιτικό και κοινωνικό επίπεδο. Υπάρχουν όμως πολλά προβλήματα που παραμένουν άλυτα ή πιθανές προκλήσεις, τόσο σε πολιτικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο. Οι πολιτικές ηγεσίες των δύο χωρών θα πρέπει να λάβουν τα μηνήματα αυτών των έρευνων και να σχεδιάσουν πολιτικές και πρωτοβουλίες περαιτέρω βελτίωσης του κλίματος και των σχέσεων.
Ευρήματα της μελέτης
Α' μέρος – Γενικά περί διμερών σχέσεων
Ποιες είναι οι σχέσεις μεταξύ Ελλάδας και Αλβανίας σήμερα;
- Ελλάδα: Δύο στους τρεις ερωτώμενους (31.5¨%) στην Ελλάδα δηλώνουν ότι οι διμερείς σχέσεις είναι καλές, ενώ το 48% τις θεωρεί ούτε καλές, ούτε κακές. Μόνο το 16% θεωρεί ότι οι σχέσεις είναι κακές.
- Αλβανία: Η πλειοψηφία των ερωτώμενων (45%) θεωρεί ότι οι διμερείς σχέσεις είναι καλές, ενώ 12% πολύ καλές. Σε ποσοστό 36% οι πολίτες τις αξιολογούν ούτε καλές, ούτε κακές. Μόνο το 5% τις θεωρεί κακές.
Πως συγκρίνεται η τρέχουσα κατάσταση με εκείνη των προηγούμενων δεκαετιών;
- Ελλάδα: Στην πλειοψηφία τους (42.5%) οι ερωτώμενοι στην Ελλάδα θεωρούν ότι οι διμερείς σχέσεις σήμερα είναι καλύτερες σε σχέση με το παρελθόν, σε ποσοστό 8% τις θεωρούν πολύ καλύτερες, ενώ σε ποσοστό 35% ούτε καλύτερες, αλλά ούτε χειρότερες. Μόνο το 11% τις αξιολογεί ως χειρότερες.
- Αλβανία: Σε ποσοστό 34% οι ερωτώμενοι στην Αλβανία θεωρούν ότι οι διμερείς σχέσεις σήμερα είναι καλύτερες σε σχέση με το παρελθόν, ενώ ένας στους πέντε (47%) ούτε καλύτερες, αλλά ούτε χειρότερες. Το 13% τις θεωρεί πολύ καλύτερες, ενώ μόνο το 5% τις αξιολογεί ως χειρότερες.
Η Ελλάδα βοήθησε την Αλβανία τα τελευταία 20 χρόνια; Τι πιστεύουν οι Αλβανοί και οι Έλληνες πολίτες:
- Ελλάδα: Σχεδόν 9 στους 10 ερωτώμενους πιστεύουν ότι η Ελλάδα βοήθησε την Αλβανία τα τελευταία 20 χρόνια, με ένα ποσοστό 9% να πιστεύει το αντίθετο.
- Αλβανία: Η πλειοψηφία των ερωτηθέντων (85%) πιστεύουν ότι η Ελλάδα βοήθησε την Αλβανία τα τελευταία 20 χρόνια, ενώ ποσοστό 13% πιστεύει το αντίθετο.
Πώς βλέπουν οι Έλληνες και οι Αλβανοί πολίτες τις οικονομικές σχέσεις των δύο χωρών;
- Ελλάδα: Η πλειοψηφία ερωτηθέντων (41.5%) εκτιμά πως η Αλβανία ωφελήθηκε περισσότερο από την Ελλάδα, ενώ ποσοστό 34% των ερωτώμενων πιστεύουν ότι ωφελήθηκαν και οι δύο χώρες. Σε ποσοστό 15% οι ερωτηθέντες θεωρούν ότι ωφελήθηκε μόνο η Αλβανία.
- Αλβανία: Η πλειοψηφία των ερωτώμενων (49%) θεωρεί ότι ωφελήθηκαν και οι δύο χώρες, ενώ το 39% ότι ωφελήθηκε περισσότερο η Ελλάδα. Σε ποσοστό 9% πιστεύουν ότι ωφελήθηκε περισσότερο η Αλβανία, ενώ 3% εκτιμά ότι ωφελήθηκε μόνο η Ελλάδα.
Υπάρχει ικανοποιητική γνώση του ενός λαού για τον άλλο;
Παράδειγμα Ι: Γνωρίζουν οι δύο λαοί ότι η Αλβανία έχει τη στήριξη της ελληνικής κυβέρνησης στην ευρωπαϊκή της προοπτική;
- Ελλάδα: Στην πλειοψηφία τους (63%) οι πολίτες θεωρούν ορθώς ότι η Ελλάδα υποστηρίζει την Αλβανία στο συγκεκριμένο θέμα, ενώ το 18% πιστεύει λανθασμένα το αντίθετο.
- Αλβανία: Η πλειοψηφία των ερωτώμενων πολιτών (66%) γνωρίζει ορθώς ότι όντως η ελληνική κυβέρνηση στηρίζει την Αλβανία στο θέμα, ενώ ένα ποσοστό 28% θεωρούν λανθασμένα ότι αυτό δεν ισχύει.
Παράδειγμα ΙI: Γνωρίζουν οι δύο λαοί ότι ιστορικά οι Έλληνες και οι Αλβανοί δεν έχουν πολεμήσει μεταξύ τους;
- Ελλάδα: Η πλειοψηφία των ερωτηθέντων (73.5%) θεωρεί λανθασμένα ότι οι δύο λαοί έχουν διεξάγει πόλεμο, ενώ μόνο το 20% έχει ορθή γνώση για το θέμα αυτό.
- Αλβανία: Η πλειοψηφία των ερωτώμενων (58%) επίσης θεωρεί λανθασμένα ότι οι δύο λαοί έχουν διεξάγει πόλεμο μεταξύ τους, ενώ το 34% έχει ορθή γνώση για το θέμα αυτό.
Β' Μέρος – Διαφορές και ζητήματα στις διμερείς σχέσεις
Προβλήματα που επηρεάζουν τις διμερείς σχέσεις σύμφωνα με τις αντιλήψεις των Ελλήνων και Αλβανών πολιτών:
- Ελλάδα: Σε ποσοστό 12.5% οι ερωτώμενοι εκτιμούν ότι ένα βασικό πρόβλημα που επηρεάζει τις διμερείς σχέσεις είναι «ο Αλβανικός επεκτατισμός – Μεγάλη Αλβανία», ενώ σε ποσοστό 12% βρίσκεται «η στάση της Αλβανίας έναντι της ελληνικής μειονότητας» και σε 8% το ζήτημα της Βορείου Ηπείρου. Το θέμα «της οριοθέτησης θαλασσίων ζωνών» μεταξύ των δύο χωρών αξιολογείται ότι επηρεάζει τις διμερείς σχέσεις μόνο από το 1,5% ενώ σε ποσοστό 8% οι ερωτηθέντες θεωρούν ότι «οι Αλβανοί μετανάστες» αποτελούν πρόβλημα. Το 10% των ερωτώμενων αξιολογούν ως πρόβλημα τις «πολιτισμικές διαφορές». Ενδιαφέρον στοιχείο είναι ότι μόνο για το 2.5% των ερωτηθέντων αποτελεί πρόβλημα το θέμα των «Τσάμηδων» και μόλις για το 3% οι «Αλβανο-τουρκικές σχέσεις».
- Αλβανία: Η πλειοψηφία των ερωτηθέντων (30%) θεωρούν ότι «η οριοθέτηση θαλασσίων ζωνών» αποτελεί θέμα που επηρεάζει τις διμερείς σχέσεις. Την ίδια στιγμή, συνολικά 26% των ερωτώμενων εκτιμά πως το θέμα των «Τσάμηδων» είναι το βασικό πρόβλημα για τις διμερείς σχέσεις. Συγκεκριμένα, το 17% εκτιμά πως το γεγονός ότι «η Ελλάδα δεν αναγνωρίζει θέμα Τσάμικου» είναι πρόβλημα και για το 9% πρόβλημα είναι «οι περιουσίες των Τσάμηδων και οι αιτιάσεις της Αλβανίας σε σχέση με το Τσάμικο». Ενδιαφέρον στοιχείο είναι το γεγονός ότι για το 15% των ερωτώμενων δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα, ενώ σε ποσοστό 10% οι Αλβανοί πολίτες θεωρούν τη «διατήρηση του εμπολέμου» από πλευράς Ελλάδας σοβαρό ζήτημα για τις διμερείς σχέσεις.
Σέβεται η αλβανική κυβέρνηση τα δικαιώματα της ελληνικής μειονότητας στην Αλβανία;
- Ελλάδα: Στην πλειοψηφία τους (78%) οι ερωτώμενοι θεωρούν ότι η αλβανική κυβέρνηση δεν σέβεται τα δικαιώματα της ελληνικής μειονότητας, ενώ μόλις το 15% θεωρεί ότι τα σέβεται.
- Αλβανία: Σχεδόν εννέα στους δέκα ερωτώμενους (94%) θεωρούν ότι η Αλβανία σέβεται τα δικαιώματα της μειονότητας, ενώ μόλις το 4% θεωρεί το αντίθετο
Τι πιστεύει η κοινή γνώμη στις δύο χώρες για τους Αλβανούς μετανάστες στην Ελλάδα;
- Ελλάδα: Η πλειοψηφία των ερωτώμενων (54%) εκτιμά πως οι σχέσεις μεταξύ Ελλήνων και Αλβανών μεταναστών είναι καλές, ενώ για το 37% ούτε καλές, ούτε κακές. Μόλις το 7% τις θεωρεί κακές.
- Αλβανία: Στην πλειοψηφία τους οι ερωτηθέντες (57%) θεωρούν ότι οι σχέσεις μεταξύ Ελλήνων και Αλβανών μεταναστών είναι καλές, ενώ για το 34% ούτε καλές, ούτε κακές. Μόλις το 7% τις θεωρεί κακές.
Αποτελούν οι Αλβανοί μετανάστες «απειλή» για την Ελλάδα;
- Ελλάδα: Η πλειοψηφία των ερωτηθέντων (74%) δεν θεωρούν ότι οι Αλβανοί μετανάστες είναι απειλή για την Ελλάδα, αλλά ένα ποσοστό της τάξης του 24% θεωρεί ότι είναι.
- Αλβανία: Σχεδόν το σύνολο των ερωτώμενων (97%) δεν θεωρεί ότι αποτελούν απειλή οι Αλβανοί μετανάστες για την Ελλάδα.
Έχουν πλήρως ενσωματωθεί στην ελληνική κοινωνία τα παιδιά Αλβανών μεταναστών που μεγάλωσαν στην Ελλάδα;
- Ελλάδα: Η πλειοψηφία των ερωτώμενων σε ποσοστό 84% συμφωνεί ότι έχουν ενσωματωθεί, ενώ διαφωνεί ποσοστό που φθάνει το 14%.
- Αλβανία: Η πλειοψηφία των ερωτώμενων με ποσοστό 79% θεωρεί ότι έχουν ενσωματωθεί, ενώ διαφωνεί το 19%.
Γ' Μέρος – Εικόνα και αντιλήψεις σε προσωπικό επίπεδο
Τι έρχεται αυθόρμητα στο μυαλό των πολιτών των δύο χωρών ως χαρακτηρισμός για τους πολίτες της άλλης πλευράς;
- Ελλάδα: Η πλειοψηφία των ερωτώμενων (40%) δεν δίνει κανέναν ή δίνει ουδέτερο χαρακτηρισμό για τους Αλβανούς πολίτες. Σε ποσοστό 10% έρχεται αυθόρμητα στο μυαλό η λέξη «εργάτης», ενώ για το 9% η λέξη «μετανάστης». Αρκετά μικρότερα ποσοστά συγκεντρώνουν αυθόρμητοι αρνητικοί χαρακτηρισμοί, όπως «εγκληματίας».
- Αλβανία: Σε ποσοστό 19% οι ερωτώμενοι αυθόρμητα χαρακτηρίζουν τους οι Έλληνες ως «ρατσιστές ή κάνουν διακρίσεις», ενώ το 15% ως «θετικούς και καλούς ανθρώπους», το 14% ως «γείτονες» και το 9% ως «φιλόξενου». Συνολικά, το 52% όλων των αυθόρμητων χαρακτηρισμών είναι θετικοί, το 40% αρνητικοί και το 31% ουδέτεροι.
Πως περιγράφουν οι ερωτώμενοι τους πολίτες της άλλης πλευράς;
- Ελλάδα: Για τους περισσότερους Έλληνες οι Αλβανοί είναι «Σκληρά εργαζόμενοι» και «Άνθρωποι της οικογένειας». Επίσης, δεν τους βλέπουν ως «απειλή για τον πολιτισμό» τους. Αλλά η πλειονότητα δεν τους βλέπει ως «ειλικρινείς», «αξιόπιστους/άτομα εμπιστοσύνης» ή ως «Εγκάρδιους και ζεστούς ανθρώπους». Συγχρόνως, το ποσοστό αυτών που βλέπει τους Αλβανούς ως ανθρώπους που έχουν την «επιρρεπείς στην παρανομία» ή βρίσκονται «σε κακή οικονομική κατάσταση» έχει μειωθεί αισθητά.
- Αλβανία: Οι Αλβανοί ερωτώμενοι επίσης βλέπουν τους Έλληνες οι Αλβανοί ως «Σκληρά εργαζόμενους» και «Ανθρώπους της οικογένειας». Επίσης, δεν τους βλέπουν ως «απειλή για τον πολιτισμό τους». Αλλά η πλειονότητα επίσης δεν τους βλέπει ως «ειλικρινείς», «αξιόπιστους/άτομα εμπιστοσύνης» ή ως «Εγκάρδιους και ζεστούς ανθρώπους».
Ομοιότητες και διαφορές στην κοινή γνώμη των δύο χωρών
Σε ποια θέματα συμφωνούν οι απόψεις της κοινής γνώμης στις δύο χώρες;
- Οι δύο λαοί συμφωνούν ότι οι διμερείς σχέσεις έχουν βελτιωθεί σε σύγκριση με τα προηγούμενα χρόνια.
- Οι δύο λαοί δεν βλέπουν ο ένας τον άλλο ως «απειλή».
- Και οι δύο λαοί αναγνωρίζουν την βοήθεια της Ελλάδας προς την Αλβανία τις προηγούμενες δεκαετίες.
- Οι δύο λαοί βλέπουν την ελληνική μειονότητα στην Αλβανία και τους Αλβανούς μετανάστες στην Ελλάδα ως γέφυρες μεταξύ των δύο κοινωνιών.
- Οι Αλβανοί θετική άποψη για την ελληνική μειονότητα στην Αλβανία και ότι οι σχέσεις μεταξύ Αλβανών και Ελλήνων είναι καλές.
- Η μετανάστευση των Αλβανών στην Ελλάδα δεν φαίνεται πια να θεωρείται πρόβλημα. Και οι δύο λαοί συμφωνούν ότι τα παιδιά των Αλβανών μεταναστών είναι πλήρως ενσωματωμένα στην ελληνική κοινωνία.
- Την ίδια ώρα, οι αρνητικές στάσεις σε προσωπικό επίπεδο γενικά μεταξύ Ελλήνων και Αλβανών έχουν μειωθεί σε μεγάλο βαθμό.
- Επιπρόσθετα, και οι δύο λαοί αναγνωρίζουν μερικά ιδιαίτερα θετικά χαρακτηριστικά στον αντίστοιχο γειτονικό λαό.
Ποια ζητήματα χρήζουν μεγαλύτερης μελέτης και γενικότερα προσοχής και πολιτικών ενεργειών;
- Οι δύο λαοί έχουν σημαντικές διαφοροποιήσεις στο πως αντιλαμβάνονται τις διεθνείς σχέσεις και την ΕΕ. Οι Αλβανοί είναι σαφώς πιο θετικοί προς τη διεθνή συνεργασία και πιο φιλο-ευρωπαϊστές σε σχέση με τους Έλληνες.
- Οι δύο λαοί συνεχίζουν να βλέπουν αρνητικά και στερεοτυπικά ο ένας τον άλλο σε αρκετά θέματα, ενώ υπάρχουν αρνητικές αντιλήψεις που επηρεάζουν την γενικότερη εικόνα του ενός λαού για τον άλλο.
- Διαπιστώνονται ανακρίβειες σε ό,τι αφορά τη γνώση του ενός λαού για τον άλλο και ιδιαίτερα σε θέματα διπλωματικά και πολιτικά.
- Οι δύο πλευρές, άλλωστε, έχουν διαφορετικές αντιλήψεις των προκλήσεων και προβλημάτων που αντιμετωπίζουν οι διμερείς σχέσεις.
- Οι Αλβανοί επικεντρώνονται περισσότερο στο θέμα της οριοθέτησης θαλασσίων ζωνών μεταξύ των δύο χωρών, αλλά και σε ζητήματα που αφορούν τους «Τσάμηδες».
- Το βασικό πρόβλημα των Ελλήνων στις διμερείς σχέσεις αφορά τον Αλβανικό εθνικισμό.
- Στη πλειοψηφία τους οι Έλληνες πιστεύουν ότι τα δικαιώματα της ελληνικής μειονότητας παραβιάζονται, εν αντιθέσει με τους Αλβανούς που πλειοψηφικά πιστεύουν ότι το αλβανικό κράτος συμπεριφέρεται καλά στην ελληνική μειονότητα.
Τα στοιχεία της έρευνας
Το ΕΛΙΑΜΕΠ και το Ίδρυμα για την Ανοιχτή Κοινωνία της Αλβανίας (OSFA) παρουσίασαν την Τρίτη 29 Ιουνίου 2021 μελέτη με τίτλο «Σχέσεις μεταξύ Αλβανίας και Ελλάδας» ('Relations between Albania and Greece'). Συγγραφείς
της μελέτης είναι οι: