Η ιστορία των Βλάχων της Αλβανίας και η αναμφισβήτητη ελληνικότητά τους – Η προσπάθεια της Ρουμανίας να αλώσει την εθνική τους συνείδηση – Τα ονόματα των εκατοντάδων Βλάχων ελληνικής καταγωγής που εκτελέστηκαν, φυλακίστηκαν ή εκτοπίστηκαν από το καθεστώς Χότζα – Πόσοι είναι οι Βλάχοι της Αλβανίας σήμερα; - Ο ύποπτος (και εδώ…) ρόλος του ΕΛΙΑΜΕΠ
Ο ελληνισμός της Αλβανίας διαιρείται σε δύο πληθυσμιακές ομάδες: τους ελληνόφωνους και τους βλαχόφωνους.
Η εμφάνιση των βλαχόφωνων χρονολογείται από την παρουσία των Ρωμαίων στην ελληνική χερσόνησο και κοιτίδα τους σύμφωνα με τον Αχιλλέα Γ. Λαζάρου («Ιλλυρολογία και Βορειοηπειρωτικός Ελληνισμός», Αθήνα 1988) είναι η Εγνατία Οδός, η πανάρχαια οδική αρτηρία που συνέδεε τη Δύση με την Ανατολή. Την ελληνικότητα των Βλάχων αποδεικνύουν οι ιστορικές πηγές που βεβαιώνουν την ελληνικότητα του γλωσσικού και φυλετικού υποστρώματος μέχρι τον ποταμό Γενούσο (Σκούμπη) και η ανάλυση του λατινογενούς γλωσσικού ιδιώματός τους, στο οποίο διασώζονται βασικά στοιχεία της ελληνικής γλώσσας των χρόνων της ρωμαιοκρατίας.
Ο Προκόπιος (6ος μ.Χ. αι), γράφει ξεκάθαρα ότι πρόκειται για Έλληνες, Ηπειρώτες: «… Έλληνες εισίν, ηπειρώται καλούμενοι, άχρις Επιδάμνου πόλεως, ήτις επιθαλαττία οικείται».
Δηλαδή, οι Βλάχοι είναι Έλληνες και (απο)καλούνται Ηπειρώτες ενώ κατοικούν μέχρι την παραθαλάσσια πόλη Επίδαμνο (σήμερα Δυρράχιο). Και ο Γάλλος διπλωμάτης και γιατρός Πουκεβίλ σύμφωνα με τη μαρτυρία του Ρουμάνου προπαγανδιστή Th.T Burada, στο έργο του «Gecretari despre Scoalele romanesti din Turkia», Bucursesci 1890, σ. 161, σημ. 3 θεωρεί τους Βλάχους της Αλβανίας Έλληνες.
Και οι βυζαντινές πηγές, επιβεβαιώνουν την ύπαρξη βλαχόφωνων στην περιοχή. Το 1830 οι μόνοι Ορθόδοξοι Χριστιανοί στα Τίρανα και το Ελμπασάν ήταν οι Βλάχοι. Συγκεκριμένα από τις 800 οικογένειες των Τιράνων οι 110 ήταν βλάχικες, ενώ από τις 2.206 οικογένειες του Ελμπασάν οι 150 ήταν βλάχικες. Οι Βλάχοι ήταν οι πρώτοι Χριστιανοί που εγκαταστάθηκαν στα Τίρανα μετά τους ομαδικούς εξισλαμισμούς.
Ως τις αρχές του 20ου αιώνα παρέμειναν οι μόνοι Χριστιανοί της πόλης των Τιράνων. Για την ελληνικότητα των Βλάχων, γράφει ο καθηγητής του Πανεπιστημίου της Σορβόνης Victor Berard: «… η βλάχικη συνοικία του Ελβασάν, όπως και η άλλη του Πεκίνι, σημειώνει και αυτή έναν σταθμό στο μεγάλο εμπορικό δρόμο από την Πίνδο στο Δυρράχιο. Οι Βλάχοι αυτοί έχουν τη δική τους Εκκλησία, τη δική τους γλώσσα και τα δικά τους σχολεία. Και στα δύο τους σχολεία, αρρένων και θηλέων, η διδασκαλία γίνεται στα Ελληνικά… Ελληνικός ο Κλήρος τους, ελληνική και η λειτουργία. Οι ίδιοι μιλάνε βλάχικα στη συνοικία τους και ελληνικά στο παζάρι… Και αυτοί επίσης στέλνουν σπουδαστές στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας. Κοντολογίς έχουν ελληνική συνείδηση και δηλώνουν Έλληνες…». Και στη συνέχεια: «Ύστερα από την ελληνική επανάσταση, οι Βλάχοι αυτοί, που θεωρούσαν τους εαυτούς τους Έλληνες που αγωνίστηκαν με το πουγκί τους και το αίμα τους για την ελευθερία, μετανάστευσαν. Μολαταύτα έναν αιώνα μετά, το Δυρράχιο παραμένει κουτσοβλαχικό λιμάνι…» (V. Verard, «Τουρκία και Ελληνισμός», Εκδόσεις Τροχαλία, 1987).
Αλλά και ο γνωστός μας από πρόσφατο άρθρο Γάλλος Rene Puaux, στο βιβλίο του «Δυστυχισμένη Βόρειος Ήπειρος γράφει: «Πραγματικά δεν μπορούσα να διακρίνω Έλληνες και Κουτσοβλάχους» (σελ. 160-161).
Η Ρουμανία, έκανε προσπάθεια να προσεταιριστεί και τους Βλάχους της Αλβανίας στα τέλη του 19ου – αρχές 20ου αιώνα χωρίς αποτέλεσμα καθώς, όπως αναφέρεται σε έγγραφο του Ελληνικού Προξενείου Δυρραχίου, οι ρουμανικές προσπάθειες «… δεν δύνανται να μειώσωσιν την απεριόριστον αγάπην των προς την Ελλάδα» (AYE-1905-AAK –IE' Προξενεία Ηπείρου).
Βασικό κέντρο του βλαχόφωνων της Αλβανίας, ήταν η Μοσχόπολη, η οποία στην περίοδο της ακμής της, είχε 12.000 σπίτια, 65.000 κατοίκους και 24 Εκκλησίες. Δίκαια χαρακτηρίστηκε «Παρίσι της Ανατολής και Αθήναι της Τουρκοκρατίας».
Και η λαογραφική έρευνα όμως, αποδεικνύει την ελληνικότητα των Βλάχων. Στα τέλη του 20ου αιώνα, οι Άγγλοι Alan A. Wace και Mauries Thompson, στο έργο τους «Οι Νομάδες των Βαλκανίων, τονίζουν με αδιάσειστα στοιχεία ότι τα ήθη και τα έθιμα των Βλάχων είναι ελληνικά (A.S.B. Wace M. Thomspon, «Οι Νομάδες των Βαλκανίων. Περιγραφή της ζωής και των εθίμων των Βλάχων της βόρειας Πίνδου», Θεσσαλονίκη, 1987).
Στην Αλβανία υπολογίζεται ότι ζουν σήμερα γύρω στους 250.000 Βλάχους. Αναλυτικά:
Στην επαρχία των Αγίων Σαράντα, περίπου 4.000. Στην επαρχία Αργυροκάστρου 8.000. Στο Τεπελένι 1.000. Στην Αυλώνα 16.000. Στο Φιέρι 22.000. Στη Λούσνια 16.000. Στην Καβάγια 10.000. Στο Δυρράχιο 7.000. Στα Τίρανα 22.000. Στο Ελβασάν 15.000. Στο Πόγραδετς 12.000.
Στην Κορυτσά 40.000. Στην Ερσέκα 5.000. Στην Πρεμετή 20.000. Στο Μπεράτι 30.000 και στην Κουτσόβα 25.000.
Ως τις αρχές του 20ου αιώνα παρέμειναν οι μόνοι Χριστιανοί της πόλης των Τιράνων. Για την ελληνικότητα των Βλάχων, γράφει ο καθηγητής του Πανεπιστημίου της Σορβόνης Victor Berard: «… η βλάχικη συνοικία του Ελβασάν, όπως και η άλλη του Πεκίνι, σημειώνει και αυτή έναν σταθμό στο μεγάλο εμπορικό δρόμο από την Πίνδο στο Δυρράχιο. Οι Βλάχοι αυτοί έχουν τη δική τους Εκκλησία, τη δική τους γλώσσα και τα δικά τους σχολεία. Και στα δύο τους σχολεία, αρρένων και θηλέων, η διδασκαλία γίνεται στα Ελληνικά… Ελληνικός ο Κλήρος τους, ελληνική και η λειτουργία. Οι ίδιοι μιλάνε βλάχικα στη συνοικία τους και ελληνικά στο παζάρι… Και αυτοί επίσης στέλνουν σπουδαστές στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας. Κοντολογίς έχουν ελληνική συνείδηση και δηλώνουν Έλληνες…». Και στη συνέχεια: «Ύστερα από την ελληνική επανάσταση, οι Βλάχοι αυτοί, που θεωρούσαν τους εαυτούς τους Έλληνες που αγωνίστηκαν με το πουγκί τους και το αίμα τους για την ελευθερία, μετανάστευσαν. Μολαταύτα έναν αιώνα μετά, το Δυρράχιο παραμένει κουτσοβλαχικό λιμάνι…» (V. Verard, «Τουρκία και Ελληνισμός», Εκδόσεις Τροχαλία, 1987).
Αλλά και ο γνωστός μας από πρόσφατο άρθρο Γάλλος Rene Puaux, στο βιβλίο του «Δυστυχισμένη Βόρειος Ήπειρος γράφει: «Πραγματικά δεν μπορούσα να διακρίνω Έλληνες και Κουτσοβλάχους» (σελ. 160-161).
Η Ρουμανία, έκανε προσπάθεια να προσεταιριστεί και τους Βλάχους της Αλβανίας στα τέλη του 19ου – αρχές 20ου αιώνα χωρίς αποτέλεσμα καθώς, όπως αναφέρεται σε έγγραφο του Ελληνικού Προξενείου Δυρραχίου, οι ρουμανικές προσπάθειες «… δεν δύνανται να μειώσωσιν την απεριόριστον αγάπην των προς την Ελλάδα» (AYE-1905-AAK –IE' Προξενεία Ηπείρου).
Βασικό κέντρο του βλαχόφωνων της Αλβανίας, ήταν η Μοσχόπολη, η οποία στην περίοδο της ακμής της, είχε 12.000 σπίτια, 65.000 κατοίκους και 24 Εκκλησίες. Δίκαια χαρακτηρίστηκε «Παρίσι της Ανατολής και Αθήναι της Τουρκοκρατίας».
Και η λαογραφική έρευνα όμως, αποδεικνύει την ελληνικότητα των Βλάχων. Στα τέλη του 20ου αιώνα, οι Άγγλοι Alan A. Wace και Mauries Thompson, στο έργο τους «Οι Νομάδες των Βαλκανίων, τονίζουν με αδιάσειστα στοιχεία ότι τα ήθη και τα έθιμα των Βλάχων είναι ελληνικά (A.S.B. Wace M. Thomspon, «Οι Νομάδες των Βαλκανίων. Περιγραφή της ζωής και των εθίμων των Βλάχων της βόρειας Πίνδου», Θεσσαλονίκη, 1987).
Στην Αλβανία υπολογίζεται ότι ζουν σήμερα γύρω στους 250.000 Βλάχους. Αναλυτικά:
Στην επαρχία των Αγίων Σαράντα, περίπου 4.000. Στην επαρχία Αργυροκάστρου 8.000. Στο Τεπελένι 1.000. Στην Αυλώνα 16.000. Στο Φιέρι 22.000. Στη Λούσνια 16.000. Στην Καβάγια 10.000. Στο Δυρράχιο 7.000. Στα Τίρανα 22.000. Στο Ελβασάν 15.000. Στο Πόγραδετς 12.000.
Στην Κορυτσά 40.000. Στην Ερσέκα 5.000. Στην Πρεμετή 20.000. Στο Μπεράτι 30.000 και στην Κουτσόβα 25.000.
Στα χρόνια της διακυβέρνησης Χότζα, οι Βλάχοι υπέφεραν τα πάνδεινα. Όπως βλέπετε και στους αναλυτικούς καταλόγους που παραθέτουμε, εκατοντάδες, τουλάχιστον, ήταν αυτοί που εκτελέστηκαν, φυλακίστηκαν, εκτοπίστηκαν κλπ.
Οι περιοχές τους δεν είχαν χαρακτηριστεί μειονοτικές και πολλοί από αυτούς αγνοούσαν ότι είναι αυτόχθονες εκλατινισμένοι Έλληνες. Μετά την πτώση του κομμουνιστικού καθεστώτος η Ρουμανία προσπάθησε και πάλι να αλώσει την εθνική τους συνείδηση. Μάλιστα, στάλθηκε στην Αλβανία και ο Επίσκοπος Αρτετζάνου Καλλίνικος.
Η προσπάθειά τους όμως απέτυχε. Γράφει χαρακτηριστικά η εφημερίδα «Πρωινός Λόγος» των Ιωαννίνων:
«Όταν την 28 Απριλίου 1992, Τρίτη ημέρα του Πάσχα, επισκέφθηκε τους Βλάχους της Σελενίτσας (στην Αυλώνα) ο γνωστός προπαγανδιστής Ρουμάνος Επίσκοπος Αρτετζάνου Καλλίνικος για να τελέσει εκεί θεία Λειτουργία, χωρίς την έγκριση του τότε Πατριαρχικού Εξάρχου και νυν Αρχιεπισκόπου Τιράνων και πάσης Αλβανίας Αναστασίου, οι κάτοικοι της περιοχής διαμαρτυρήθηκαν έντονα για την παρουσία του και του είπαν ότι τα βλέμματά τους είναι στραμμένα στην Ελλάδα. Ήταν τόσο έντονη η αντίδραση των Βλάχων προς τον Ρουμάνο Επίσκοπο και τη συνοδεία του, ώστε τους έσχισαν ακόμη και τα λάστιχα των αυτοκινήτων τους».
Στην ίδια εφημερίδα, στις 10/7/2007, ο Πρόεδρος της Ενώσεως Βλάχων Αλβανίας, διακηρύσσει ότι: «Είμαι υπερήφανος που είμαι Βλάχος. Οι Βλάχοι, ως Έλληνες έχουν συμβάλλει αφάνταστα υπέρ του Ελληνισμού… Οι Βλάχοι πάντοτε είχαν βοηθήσει το αλβανικό κράτος που ζούνε… Βασανιστήκαμε λόγω των ψυχικών δεσμών μας με την Ελλάδα και την Ορθοδοξία. Μας πήραν τα πάντα. Τα κοπάδια και όλη την περιουσία μας. Όμως τη συνείδησή μας δεν μπόρεσαν να μας την πάρουν… Οι Βλάχοι δεν έπαψαν ποτέ να εκδηλώνουν τα χριστιανικά ήθη και έθιμά τους».
Και ας έρθουμε τώρα στη χώρα μας. Τι έκανε η Ελλάδα για τους Βλάχους της Αλβανίας, με την ελληνική εθνική συνείδηση και την τεράστια προσφορά προς το έθνος (βλ. Εθνικοί Ευεργέτες); Σύμφωνα με την καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Ελευθερία Ι. Νικολαΐδου στο βιβλίο της: «Η Ρουμανική Προπαγάνδα στο βιλαέτι των Ιωαννίνων και στα βλαχόφωνα χωριά της Πίνδου», Εταιρεία Ηπειρωτικών Μελετών, Ιωάννινα 1995, γράφει: «… Όμως το ΕΛΙΑΜΕΠ επί προεδρίας Βερέμη διέπραξε το έγκλημα διαχωρισμού των Βλάχων από τον Ελληνισμό… Ποιος ευεργέτης δεν είναι Βλάχος; Σε αντίθετη με το ΕΛΙΑΜΕΠ ο ακραιφνέστατος Αλβανός, Σκιπιτάρος, μεγαλοτιτλούχος εθνικιστής και αγωνιστής για την πατρίδα του Αλβανία Basri-bey, διαλαλεί την αλήθεια: «Αναγνωρίζομε τον ελληνικό χαρακτήρα της Νότιας Αλβανίας, όπου το υπεραιωνόβιο πολιτισμικό έργο των σχολών της κυριαρχεί ηθικά και εθνικά».
Ο Hasan Barsi Cantay, γνωστός ως Basri – bey (1887-1964), που γεννήθηκε στο Μπαλίκεσιρ της Τουρκίας και πέθανε στην Κωνσταντινούπολη, έγραψε τα παραπάνω γύρω στο 1915-16.
Επίσης να θυμίσουμε ότι Βλάχοι κατοικούσαν και στη Σάσωνα, το νησί που δόθηκε με νόμο (!) από την Κυβέρνηση Βενιζέλου στην Αλβανία, το 1914(δείτε σχετικό άρθρο μας στις 22/4/2017).
Οι 15 οικογένειες βλαχόφωνων Ελλήνων βοσκών, που ζούσαν στο νησί, φιλούσαν την ελληνική σημαία και εκλιπαρούσαν τους Έλληνες στρατιώτες και ναύτες που αποτελούσαν τη φρουρά του νησιού να μην τους εγκαταλείψουν. Οι Έλληνες στρατιώτες, εκτελώντας διαταγές αποχώρησαν. Στις 16/7/1914, οι βλαχόφωνοι Έλληνες σφαγιάστηκαν από άτακτα αλβανικά στίφη που έσπευσαν να «καταλάβουν» τη Σάσωνα.
Επίσης να θυμίσουμε ότι Βλάχοι κατοικούσαν και στη Σάσωνα, το νησί που δόθηκε με νόμο (!) από την Κυβέρνηση Βενιζέλου στην Αλβανία, το 1914(δείτε σχετικό άρθρο μας στις 22/4/2017).
Οι 15 οικογένειες βλαχόφωνων Ελλήνων βοσκών, που ζούσαν στο νησί, φιλούσαν την ελληνική σημαία και εκλιπαρούσαν τους Έλληνες στρατιώτες και ναύτες που αποτελούσαν τη φρουρά του νησιού να μην τους εγκαταλείψουν. Οι Έλληνες στρατιώτες, εκτελώντας διαταγές αποχώρησαν. Στις 16/7/1914, οι βλαχόφωνοι Έλληνες σφαγιάστηκαν από άτακτα αλβανικά στίφη που έσπευσαν να «καταλάβουν» τη Σάσωνα.
Κλείνουμε το άρθρο αυτό, με ένα παραδοσιακό τραγούδι των Βλάχων της Βορείου Ηπείρου, το "Nasta"(«Αναστασία»). Ας δούμε τι λέει ο ερμηνευτής του Φώτης Τράσιας.
Φώτης Τράσιας "Νάστα":
Στους Βλάχους της καταγωγής μου κάθε οικογένεια -σόι είχε συγκεκριμένα τραγούδια που τραγουδούσε. Η δική μου οικογένεια είχε μέσα σε αυτά το τραγούδι της Νάστας, της ομορφότερης Βλάχας που υπήρξε.
Από πολύ μικρός άκουγα τον παππού μου Φώτο Τράσια με τα αδέλφια του Κήτα , Νίδα και Πήλιο να το τραγουδούν πολυφωνικά σε κάθε περίσταση και προσπαθούσα να πλάσω με το νου μου την εικόνα της Νάστας
Με την όμορφη παραδοσιακή μελωδία του Αρτάν Τσόμπο από το Αργυρόκαστρο
Η Νάστα αγαπήθηκε από όλους. Βλάχους και μη.
Απολαύστε την επίσημη έκδοση του τραγουδιού με το υπέροχο κλαρίνο του Αρτάν και τη συνοδεία εξαιρετικών καλλιτεχνών στα μουσικά όργανα
Το τραγούδι θα συμπεριλαμβάνεται στο νέο μου cd "Νάστα" Τα τραγούδια των Βλάχων της Βορ. Ηπείρου που σύντομα θα κυκλοφορήσει.
Το τραγούδι κυκλοφορεί και με ελληνικούς στίχους και τίτλο «Σε κοιτώ μέσα στα μάτια». Μία από τις καλύτερες εκτελέσεις, είναι αυτή που επιλέξαμε.
Πηγή: Μιχαήλ Γ. Τρίτος, Καθηγητής ΑΠΘ, «ΟΙ ΒΛΑΧΟΙ ΤΗΣ ΑΛΒΑΝΙΑΣ», από την ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΠΕΤΗΡΙΔΑ «ΒΟΡΕΙΟΗΠΕΙΡΩΤΙΚΑ», ΤΟΜΟΣ Ζ', ΙΒΕ, ΙΩΑΝΝΙΝΑ 2020.
Ευχαριστούμε θερμά τον πρόεδρο του ΙΔΡΥΜΑΤΟΣ ΒΟΡΕΙΟΗΠΕΙΡΩΤΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ (Ι.Β.Ε.) κύριο Νικόλαο Υφαντή για την πολύτιμη βοήθειά του.
Στους Βλάχους της καταγωγής μου κάθε οικογένεια -σόι είχε συγκεκριμένα τραγούδια που τραγουδούσε. Η δική μου οικογένεια είχε μέσα σε αυτά το τραγούδι της Νάστας, της ομορφότερης Βλάχας που υπήρξε.
Από πολύ μικρός άκουγα τον παππού μου Φώτο Τράσια με τα αδέλφια του Κήτα , Νίδα και Πήλιο να το τραγουδούν πολυφωνικά σε κάθε περίσταση και προσπαθούσα να πλάσω με το νου μου την εικόνα της Νάστας
Με την όμορφη παραδοσιακή μελωδία του Αρτάν Τσόμπο από το Αργυρόκαστρο
Η Νάστα αγαπήθηκε από όλους. Βλάχους και μη.
Απολαύστε την επίσημη έκδοση του τραγουδιού με το υπέροχο κλαρίνο του Αρτάν και τη συνοδεία εξαιρετικών καλλιτεχνών στα μουσικά όργανα
Το τραγούδι θα συμπεριλαμβάνεται στο νέο μου cd "Νάστα" Τα τραγούδια των Βλάχων της Βορ. Ηπείρου που σύντομα θα κυκλοφορήσει.
Το τραγούδι κυκλοφορεί και με ελληνικούς στίχους και τίτλο «Σε κοιτώ μέσα στα μάτια». Μία από τις καλύτερες εκτελέσεις, είναι αυτή που επιλέξαμε.
Πηγή: Μιχαήλ Γ. Τρίτος, Καθηγητής ΑΠΘ, «ΟΙ ΒΛΑΧΟΙ ΤΗΣ ΑΛΒΑΝΙΑΣ», από την ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΠΕΤΗΡΙΔΑ «ΒΟΡΕΙΟΗΠΕΙΡΩΤΙΚΑ», ΤΟΜΟΣ Ζ', ΙΒΕ, ΙΩΑΝΝΙΝΑ 2020.
Ευχαριστούμε θερμά τον πρόεδρο του ΙΔΡΥΜΑΤΟΣ ΒΟΡΕΙΟΗΠΕΙΡΩΤΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ (Ι.Β.Ε.) κύριο Νικόλαο Υφαντή για την πολύτιμη βοήθειά του.
πηγη:protothema.gr / Μιχάλης Στούκας
